Atrofia pochwy – poznaj objawy i sposoby leczenia

Atroficzne zapalenie pochwy, zwane też zanikowym zapaleniem pochwy lub starczym zapaleniem pochwy, to – obok objawów wazomotorycznych – najuciążliwszy problem pacjentek w okresie pomenopauzalnym. Związane jest to przede wszystkim z zachodzącymi w tym czasie zmianami hormonalnymi – jakie konkretnie przyczyny stoją za atrofią pochwy, jakie towarzyszą jej objawy i jak można ją leczyć?

Atrofia narządów układu moczowo-płciowego

Menopauza wiąże się z ograniczeniem funkcji endokrynnej jajników, co skutkuje spadkiem stężeń hormonów płciowych pochodzenia jajnikowego – w szczególności estrogenów. Niedobory steroidów płciowych prowadzą zaś do zmian w narządach płciowych i dolnym odcinku układu moczowego, czyli atrofii urogenitalnej (urogenital atrophy), która obejmuje również pochwę. Co ważne, hormony sterydowe silnie oddziałują przede wszystkim na znajdującą się w pochwie błonę śluzową, jednak ich niedobory prowadzą nie tylko do zanikowego zapalenia nabłonka błony śluzowej pochwy, lecz także wzrostu pH i zmiany składu fizjologicznej flory bakteryjnej.

Atrofia nabłonka pochwy skutkuje powstawaniem w nim szczelin, które mogą bezpośrednio przyczyniać się do rozwoju zanikowego zapalenia pochwy. Sam narząd staje się krótszy, węższy, a jego ściany tracą napięcie i elastyczność. Sklepienia pochwy wygładzają się, a nabłonek łatwo ulega uszkodzeniom mechanicznym. Pacjentki skarżą się na suchość, pieczenie oraz świąd pochwy i sromu. Do ustalenia stopnia nasilenia atrofii pochwowej wykorzystuje się tzw. skalę Glorii Bachmann.

Jak to zostało wspomniane, atrofia urogenitalna dotyczy także innych narządów układu moczowo-płciowego. Zmiany prowadzą m.in. do atrofii nabłonka cewki moczowej, sromu i łechtaczki. Dochodzi do spłaszczenia wzgórka łonowego, utraty wilgotności warg sromowych oraz owłosienia łonowego. Warto pamiętać, że tego typu dolegliwości wpływają wyjątkowo niekorzystnie na stan zdrowia pacjentek. Mogą wiązać się z nietrzymaniem moczu, nawrotowymi zakażeniami pochwy, sromu, cewki i pęcherza moczowego. U blisko 50 proc. pacjentek z zanikowym zapaleniem pochwy występuje m.in. dysuria (bolesność i pieczenie podczas oddawania moczu). Co więcej, jest to także trudny stan pod względem psychicznym – kobieta musi zaakceptować zachodzące w jej ciele transformacje oraz radzić sobie na co dzień z uciążliwymi dolegliwościami, w czym nie pomagają intensywne zmiany hormonalne (mogą wpływać także na nastrój i powodować zaburzenia w tym zakresie – z depresją włącznie).

Objawy atrofii pochwy

Opisany wyżej hipoestrogenizm jest podstawowym czynnikiem etiologicznym atrofii pochwy. Zwykle pierwszym objawem zmian zachodzących w układzie moczowo-płciowym jest nadmierna suchość pochwy, która wynika z zaburzeń produkcji śluzu przez gruczoły błony śluzowej pochwy i kanału szyjki macicy. Utrata wilgotności w tych obszarach powoduje nie tylko dyspareunię (bolesność podczas stosunków seksualnych), lecz także wpływa na zmianę pH pochwy i zanik fizjologicznej flory bakteryjnej.

Wykładnikami zmian zanikowych pochwy są bladość i ścieńczenie nabłonka wyściełającego, który po menopauzie składa się tylko z paru warstw komórek podstawnych. Pojawia się skłonność do powstawania wybroczyn i płytkich owrzodzeń nawet przy nieznacznych urazach pochwy. Po stosunkach seksualnych występują zaś plamienia i krwawienia z dróg rodnych.

Atrofia pochwy – choroba przewlekła

Niskie stężenie estrogenów zaburza system obronny, w konsekwencji czego pochwa staje się bardziej podatna na zakażenia, zwłaszcza patogenami migrującymi ze sromu i okolic odbytu – głównie bakteriami Streptococcus sp., Enterococcus sp., Escherichia coli. Często zakażeniom pochwy towarzyszą infekcje cewki, pęcherza moczowego i bakteriuria.

Objawy atrofii pochwy, w przeciwieństwie do objawów naczyniowo-ruchowych, nie ustępują z upływem czasu – przeciwnie, choroba wykazuje duże tendencje do progresji. Pacjentki powinny mieć świadomość, że to schorzenie przewlekłe, które wymaga długotrwałego leczenia.

Na zanikowe zapalenie pochwy najczęściej cierpią kobiety pomiędzy 5. a 7. dekadą życia, jednak w niektórych przypadkach choroba rozwija się również w młodszym wieku. Niedobory estrogenu mogą wystąpić m.in. u matek karmiących, kobiet po obustronnej owariektomii lub pacjentek leczonych z powodu raka piersi.

Leczenie hormonalne zanikowego zapalenia pochwy

Leczenie atrofii pochwy powinno opierać się przede wszystkim na terapii hormonalnej, lecz nie należy zapominać także o zmianie stylu życia i stosowaniu preparatów nawilżających.

Estrogenoterapia jest metodą z wyboru leczenia zmian zanikowych pochwy. Terapia hormonalna obejmuje głównie estrogeny, lecz w niektórych przypadkach mogą istnieć wskazania do podawania także progestagenów i androgenów.

Estrogeny aplikuje się miejscowo (dopochwowo) lub ogólnoustrojowo. Leki do stosowania miejscowego są dostępne w postaci kremów, globulek i tabletek. Leki dopochwowe omijają krążenie wrotne i wyróżniają się wyższym stopniem bezpieczeństwa oraz tolerancji. Miejscowa terapia hormonalna jest zwykle leczeniem pierwszego rzutu, które w krótkim czasie znosi objawy atrofii pochwy.

W leczeniu systemowym z reguły wykorzystuje się niskie dawki hormonów podawanych doustnie lub przezskórnie. Niskodawkowa terapia odznacza się dobrym profilem bezpieczeństwa, rzadszym występowaniem powikłań lub objawów ubocznych.

Leczenie niehormonalne atrofii pochwy

W leczeniu niehormonalnym stosuje się nawilżacze pochwy i lubrykanty, które redukują bolesność podczas kontaktów seksualnych.

Do łagodzenia dolegliwości towarzyszących stanom zapalnym pochwy i sromu (jak pieczenie, świąd czy uciążliwe upławy) wykorzystuje się zaś roztwór chlorowodorku benzydaminy. Służy do przemywania zewnętrznych narządów płciowych i wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, antyseptyczne i miejscowo znieczulające. Preparaty tego typu są dostępne w aptekach bez recepty.

W przypadku atrofii pochwy pacjentkom zaleca się także:

• zmianę stylu życia – przede wszystkim rezygnację z palenia tytoniu, który potęguje katabolizm estrogenów;
• regularne współżycie seksualne – wywiera pozytywny wpływ na stan błony śluzowej pochwy oraz poprawia przepływ krwi przez narządy miednicy mniejszej;
• stosowanie właściwej diety – należy uwzględnić w niej fitoestrogeny (soja, tofu, mleko sojowe, rośliny strączkowe etc.) oraz wykluczyć produkty, które mogą nasilać objawy (jak np. pieprz, papryka, czekolada, alkohol);
• stosowanie delikatnych środków do higieny intymnej;
• rezygnację z obcisłej bielizny wykonanej ze sztucznych materiałów – warto zaopatrzyć się w przewiewną bieliznę, która jest stworzona z naturalnych tkanin (przede wszystkim bawełny).