Menopauza – z czym się wiąże i jak sobie z nią radzić?

Data: 17 maja 2017, autor: Lek. Marta Dąbrowska

Kobieta na badaniu ginekologicznym

Fakt, że statystycznie klimakterium występuje około 50. roku życia, a jego czas trwania systematyczne ulega wydłużeniu sprawia, że na okres pomenopauzalny przypada 30-40 lat z życia kobiety. Rodzi to szereg problemów związanych z jej zdrowiem, jakością funkcjonowania, relacjami. Co zatem warto o menopauzie wiedzieć, czego się spodziewać i jak sobie z nią radzić?

Czym jest i kiedy występuje menopauza?

Wraz ze starzeniem się społeczeństwa nieubłaganie wzrasta odsetek kobiet, którym przychodzi żyć w okresie pomenopauzalnym. Obecnie na świecie w wieku powyżej 50 lat żyje w przybliżeniu 470 milionów kobiet, a ocenia się że ta liczba w roku 2030 wzrośnie do 1,2 miliarda.

Menopauza – inaczej określana przekwitaniem lub klimakterium – to termin pochodzenia greckiego, który oznacza ostatnie prawidłowe krwawienie miesiączkowe. To naturalny etap w życiu kobiety, w którym następuje stopniowe wygaszanie funkcji hormonalnej jajników. Według definicji WHO menopauza to ostateczne ustanie miesiączkowania w wyniku utraty aktywności jajników, po którym przez okres 12 miesięcy nie wystąpiło już żadne krwawienie. Dochodzi do niej zwykle u kobiet pomiędzy 44. a 56. rokiem życia. Z obserwacji wynika, że objawy zbliżającej się menopauzy zaczynają się średnio w 47. roku życia i trwają około 4 lat. Co ciekawe, stwierdzono, że Polki wchodzą w okres przekwitania dwa lata wcześniej niż kobiety z krajów wysoko uprzemysłowionych.

Cztery fazy menopauzy – warto wiedzieć

  • Premenopauza

To czas pomiędzy okresem pełnej płodności a ostatnią miesiączką. W tym czasie kobieta nie odczuwa żadnych zaburzeń hormonalnych, jedynie czasami mogą pojawić się zmiany w długości cyklu, intensywności i długości krwawień miesięcznych oraz zmiany ilości oraz konsystencji wydzieliny pochwowej.

  • Perimenopauza

Kolejną fazą jest perimenopauza, która rozpoczyna się na krótko przed ostatnią miesiączką i trwa do roku po jej wystąpieniu. Charakterystyczną cechą tego okresu są tzw. objawy wypadowe, do których można zaliczyć uderzenia gorąca (wary), zlewne poty, zaburzenia snu czy zaburzenia sfery psychicznej.

  • Menopauza

Trzecią fazę stanowi menopauza oznaczająca ostatnie krwawienie miesięczne. Na czas pojawienia się menopauzy mają wpływ: czynniki genetyczne (córka przeżywa okres klimakterium w podobnym wieku, jak kiedyś jej matka bądź starsza siostra), ogólny stan zdrowia i styl życia. Wystąpienie menopauzy przyspieszają: niewłaściwa dieta, przewlekły stres, nikotynizm, leki obniżające poziom estrogenów, cukrzyca, choroby układu immunologicznego, zaburzenia czynności przysadki mózgowej, chemioterapia, radioterapia, usunięcie jajników.

  • Postmenopauza

To ostatni etap przekwitania, któremu towarzyszy znaczne obniżenie poziomu hormonów jajnikowych (estrogenów i progesteronu) i wysoki poziom hormonów przysadkowych (FSH i LH). 

Przedwczesna menopauza – istotna rola hormonów 

Na uwagę zasługuje tzw. przedwczesna menopauza, która wiąże się z wygaśnięciem czynności jajników przed 40. rokiem życia, co podobnie, jak w przypadku menopauzy zachodzącej w prawidłowym okresie, wiąże się z obniżeniem poziomu hormonów płciowych. Co istotne, estrogeny i progesteron są odpowiedzialne za liczne procesy biologiczne zachodzące w organizmie kobiety. Ich ogólny poziom i wzajemne relacje odgrywają decydującą rolę w procesach dojrzewania, rozwoju drugorzędnych cech płciowych, popędu płciowego, rozmnażania się (w tym rozwoju pęcherzyków jajnikowych, owulacji, wzrostu i degradacji błony śluzowej macicy). Wpływają ochronnie także na układ sercowo-naczyniowy, funkcjonowanie układu nerwowego, odpowiedni wygląd skóry i jej przydatków (włosy i paznokcie), prawidłowe uwapnienie kości, przemiany białkowe i lipidowe oraz gwarantują prawidłową kondycję układu moczowego i dróg rodnych. 

Ogólny spadek ilości hormonów płciowych i zaburzenia ich wzajemnych stosunków z jednej strony, a z drugiej większa ilość stymulujących hormonów wydzielanych przez przysadkę mózgową i wynikająca z tego nierównowaga hormonalna powodują typowe dla okresu przekwitania dolegliwości. Co ważne, przedwczesna menopauza stanowi jedną z trwałych przyczyn niepłodności.

Objawy menopauzy

Nieuchronność klimakterium jest bezdyskusyjna, różnice osobnicze dotyczą czasu jego wystąpienia, nasilenia i ilości objawów. Czasami rozpoczyna się bez wcześniejszych zwiastunów i nie wszystkie dolegliwości występują u kobiet zawsze lub w tym samym stopniu. 

Do wczesnych objawów niewydolności hormonalnej jajników należą: nieregularne miesiączki oraz coraz częstsze cykle bezowulacyjne (w około 40 proc.), przez co obniża się płodność kobiety. Brak owulacji i nieregularność cykli miesiączkowych są często pierwszymi objawami okresu przekwitania. U jednych kobiet cykle ulegają skróceniu (np. menstruacja pojawia się co 3 tygodnie), u innych przeciwnie – trwają 40 czy nawet 60 dni. Czasem powracają do normalnej długości, żeby potem znowu się wydłużyć lub skrócić. Bywa też, że miesiączki nie kończą się po kilku dniach, lecz plamienia utrzymują się przez kilkanaście dni. Co więcej, często krwawienia są długie i skąpe lub przeciwnie – krótkie i wyjątkowo obfite. Kobiety w okresie okołomenopauzalnym często skarżą się także na inne objawy:

  • nagłe uderzenia gorąca, czyli wary skoncentrowane w okolicy głowy i szyi, 
  • zlewne poty, 
  • zawroty głowy, 
  • podwyższenie temperatury ciała, 
  • napady kołatania serca, 
  • zaburzenia snu (trudności z zasypianiem, budzenie się w nocy z niemożnością ponownego zaśnięcia),
  • dysfunkcje psychiczne: pogorszenie pamięci, zmiany w zachowaniu, lęki, utrata libido, zaburzenia koncentracji, trudności w podejmowaniu decyzji, trudności z wykonywaniem czynności, które do tej pory były rutyną, obniżenie napędu do działania, drażliwość, płaczliwość, wahania nastroju – od depresji po euforię. 

Z kolei późne objawy klimakterium to: 

  • zaburzenia gospodarki lipidowej i ustanie ochronnego wpływu estrogenów na ścianę naczyń krwionośnych, powodujące wzrost ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych,
  • zwiotczenie i zmiany zabarwienia skóry, 
  • zwiększone wypadanie włosów i łamliwość paznokci, 
  • dość częste występowanie hirsutyzmu (męskie owłosienie twarzy), 
  • zmniejszenie aktywności gruczołów potowych i łojowych, 
  • zmiany zanikowe układu moczowo-płciowego (na sromie, w pochwie) powodujące m.in. suchość pochwy będącą przyczyną bolesności podczas stosunków płciowych, 
  • wiotczenie tkanek miednicy, czego skutkiem może być obniżenie się macicy (tzw. wypadanie macicy),
  • wysiłkowe i samoistne nietrzymanie moczu. 

Często występują także nawrotowe i przewlekające się stany zapalne dróg moczowych i pochwy, bolesność stawów i kości oraz zmniejszenie masy kostnej, co często prowadzi do osteoporozy i groźnych powikłań w postaci m.in. złamań kręgosłupa, szyjki kości udowej czy kości przedramienia. 

Jak radzić sobie z objawami menopauzy?

Ważne, aby być świadomą możliwości wystąpienia różnorodnych symptomów związanych z menopauzą oraz ich modyfikacji – zarówno przez specjalistę, jak i we własnym zakresie. Wskazany jest kontakt z lekarzem, zwłaszcza ginekologiem lub endokrynologiem, który może prawidłowo zdiagnozować, zróżnicować i leczyć poszczególne dolegliwości. W celu weryfikacji menopauzy może wykonać panel badań hormonalnych i biochemicznych oraz wyeliminować inne choroby, jak chociażby zaburzenia czynności tarczycy, cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, depresję. 

Co ważne, wiele skutecznych leków zmniejszających lub znoszących objawy menopauzy, a także odległe jej skutki jest dostępnych jedynie na receptę. Są to m.in. leki hormonalnej terapii zastępczej, leki stosowane w osteoporozie, leki regulujące funkcjonowanie pęcherza moczowego – tym bardziej należy więc odbyć odpowiednie konsultacje specjalistyczne.

Jeśli zaś chodzi o troskę o siebie, jaka leży w zakresie możliwości każdej kobiety, znaczącą rolę odgrywa w tym odpowiednia i zrównoważona dieta. Warto uwzględnić w niej produkty oraz suplementy zawierające fitoestrogeny, które mogą łagodzić uciążliwe objawy: soja i produkty pochodne, siemię lniane, zioła (pluskwica, głóg, szałwia, jemioła).

Profilaktyka – zadbaj o siebie jeszcze przed menopauzą

Menopauza często przychodzi później i przebiega mniej gwałtownie u kobiet, które regularnie uprawiają sport – nie unikają zrównoważonego wysiłku, lecz co ważne, dają  organizmowi także szansę na odpowiednią regenerację w momencie, gdy sygnalizuje przemęczenie. 

Niedocenianym elementem wpływającym na przebieg klimakterium jest systematyczna dbałość o prawidłowe funkcjonowanie układu moczowo-płciowego. Prawidłową biocenozę pochwy warunkuje odpowiednia ilość pałeczek kwasu mlekowego z fizjologicznym, kwaśnym odczynem wydzieliny pochwowej, który zapewnia produkt ich metabolizmu – kwas mlekowy. Wraz z niedoborami estrogenów w przebiegu procesów menopauzalnych dochodzi do atrofii (zaniku) nabłonka pochwy, co z kolei powoduje gorszą adhezję wspomnianych pałeczek kwasu mlekowego, zmniejszenie ich liczby, wzrost pH i skłonność do infekcji intymnych. Biorąc pod uwagę profilaktykę różnego rodzaju zakażeń, należy pamiętać także m.in. o odpowiedniej higienie osobistej, niestosowaniu perfumowanych środków higienicznych oraz zrezygnowaniu z obcisłej bielizny zrobionej ze sztucznych tkanin – warto zacząć dbać o to jak najwcześniej. 

Przeczytaj inne porady

Kup online