FSH hormon – za co odpowiada w naszym organizmie? Kiedy powinniśmy wykonać badanie FSH?

FSH to hormon folikulotropowy wydzielany przez przysadkę mózgową. FSH spełnia odmienne funkcje w zależności od płci – u mężczyzn odpowiada m.in za produkcję nasienia, u kobiet jest związany z cyklem miesiączkowym, wpływa na dojrzewanie pęcherzyków Graafa oraz stymuluje wydzielanie estrogenów. To hormon wpływający na płodność.

Czym jest FSH i jakie pełni funkcję?

FSH, czyli hormon folikulotropowy, zwany też folikulotropina, powstaje w podwzgórzu. Zostaje wydzielany przez płat przysadki mózgowej w odpowiedzi na sygnały wysyłane przez gonadoliberynę (GnRH). FSH to białko, należące do rodziny glikoprotein, złożone z ponad 200 aminokwasów wyodrębnionych w dwie jednostki. Powstanie FSH opiera się na działaniu sprzężenia zwrotnego wywołanego przez estradiol – naturalny estrogen, steroidowy hormon płciowy. FSH występuje zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, a jego poziom w organizmie zmienia się przede wszystkim w stosunku do wieku. Metabolizowanie FSH przebiega w naturalnych procesach fizjologicznych – folikulotropina jest wydalana z moczem.

Generalnie folikulotropina ma wpływ na prawidłowy rozwój płciowy i płodność. FSH u mężczyzn reguluje pracę jąder, bierze udział w produkcji nabłonka plemnikotwórczego, jak również w funkcjonowaniu testosteronu. Z kolei FSH u kobiet wpływa na przebieg cykli miesiączkowych. Rezem z innym hormonem glikoproteinowym – LH – hormonem luteinozującym, pobudza rozwój i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych (Graffa), a także stymuluje proliferację estradiolu i progesteronu. Ponadto FSH zwiększa aktywność aromatazy, czyli kluczowego enzymu, biorącego udział w biosyntezie hormonów sterydowych. To właśnie dzięki aromatazie androgeny przemieniają się w estrogeny, w efekcie czego kobiety stają się zdolne do rozrodu. 

Hormon FSH – jakie są normy?

Wzrost stężenia FSH przede wszystkim ma związek z wiekiem. Poziom tego hormonu u dzieci jest mały i ma wartość stabilną aż do chwili dojrzewania. Wyjątkiem jest okres tuż po urodzeniu, bo u noworodków zauważa się nieznaczny wzrost tego hormonu w stosunku do jego poziomu u starszych niemowląt. U mężczyzn, poza wyraźnymi wahaniami związanymi z adolescencją, stężenie FSH utrzymuje się bez zmian. Inaczej jest u kobiet, u których duże zmiany w tym zakresie zauważa się nie tylko w okresie noworodkowym i pokwitania, lecz także w chwili przekwitania. Zmieniający się poziom FSH u płci żeńskiej ma wieku dorosłym charakter regularny, a zmienia się w zależności od cyklu miesiączkowego. 

FSH norma u dzieci i młodzieży:

• dzieci od 1. do 5. roku życia <0,4 IU/l;
• dziewczęta przed pierwszą miesiączką 1-12 IU/l
• dojrzali chłopcy 1-9,2 IU/l.

FSH norma u dorosłych kobiet względem cyklu miesiączkowego:

• I faza cyklu, menstruacja 3-12 IU/l; 
• II faza cyklu, faza folikularna <12 IU/l;
• III faza cyklu, owulacja 20-90 IU/l;
• IV faza cyklu, faza lutealna <10 IU/l; 
• menopauza 40-250 IU/l;
• ciąża <0,3 IU/l.

Badanie FSH – kiedy należy sprawdzić stężenie folikulotropiny?

Przede wszystkim badania FSH wykonuje się, gdy pojawiają się zaburzenia cyklu miesiączkowego (nieregularne krwawienia, przedłużone cykle), podejrzewa się zespół policystycznych jajników (PCOS) lub problemy z płodnością. FSH jest bardzo dobrym markerem pośrednim dla rezerwy jajnikowej, pozwala więc (razem z LH, a czasem i estradiolem) oszacować pulę pęcherzyków jajowych zdolnych przekształcić się w komórki jajowe. Jednak badanie poziomu folikulotropiny zaleca się nie tylko przy wykluczeniu niepłodności u kobiet, lecz także mężczyzn. Tu obok FSH zazwyczaj mierzy się również poziom testosteronu – takie badania hormonalne pozwalają ocenić rozwój plemników.

Badanie FSH wykonuje się z analizy moczu bądź krwi. Jeśli lekarz nie zaleci inaczej, do laboratorium zanosi się próbkę porannego lub całodziennego moczu. W przypadku pobrania krwi nie trzeba być na czczo ani się specjalnie przygotowywać, aczkolwiek warto na pół godziny wcześniej wypić szklankę wody lub gorzkiej herbaty. Test z krwi najczęściej wykonuje się pomiędzy 2. a 5. dniem cyklu. U dziewcząt przed miesiączką szczegółowe informacje podaje lekarz zlecający badania. Gdy poziom FSH ma być mierzony u kobiety miesiączkującej, konieczne jest uwzględnienie w badaniu fazy cyklu. Wyniki otrzymuje się przeważnie już następnego dnia. 

Niższy poziom hormonu FSH wiąże się z niewydolnością przysadki i/lub podwzgórza, będących objawem wtórnej niewydolności jajników u kobiet, a jąder u mężczyzn, a także stanowić sygnał o zmianach nowotworowych (guzach, torbielach) w obrębie przysadki. Niekiedy to także skutek uboczny stosowanej farmakoterapii, w tym na przykład leków antykoncepcyjnych.

Wyższe stężenie folikulotropiny najczęściej potwierdza przedwczesną menopauzę i trudności z płodnością. Podwyższone FSH może oznaczać:

• obniżoną rezerwę jajnikową,
• osłabienie czynności hormonalnej gonad (charakterystyczne dla menopauzy),
• zaburzenia chromosomalne (zespół Turnera),
• zaburzenia procesu dojrzewania (dojrzewanie przedwczesne, opóźnione),
• choroby jajnika,
• PCOS,
• choroby jąder,
• hipogonadyzm (zespół Klinefeltera).

Należy przy tym zaznaczyć, że w ocenie niepłodności na podstawie stężenia FSH konieczne jest uwzględnienie poziomu LH. Kluczową rolę odgrywa stosunek tych gonadotropin, który powinien być bliski 1. Przy zespole policystycznych jajników różnica między nimi wzrasta do 1,5, a przy niewydolności przysadki spada do 0,5. Nie bez znaczenia pozostaje również sama metoda badania. Wyniki analizuje ginekolog, urolog i endokrynolog. Niekiedy niezbędna jest konsultacja wielospecjalistyczna.