Kiła – co musisz o niej wiedzieć? Objawy, diagnostyka, leczenie

Data: 8 czerwca 2018, autor: Lek. Marta Dąbrowska

Kobieta z objawami kiły

Kiła to choroba zakaźna, która należy do grupy chorób przenoszonych drogą płciową. Niepokojący jest fakt, że w ostatnich latach obserwuje się wzrost częstości zachorowań, co ma związek przede wszystkim z brakiem zastosowania odpowiednich metod zabezpieczenia się, zwłaszcza podczas przygodnych stosunków seksualnych. Jakie są objawy, diagnostyka oraz metody leczenia tej choroby?

Kiła – co to takiego?

Kiła (lues, syphilis) to jedna z chorób przenoszonych drogą płciową. Jest wywoływana przez bakterię Gram (-), którą nazywamy krętkiem bladym (Treponema pallidum). Nie jest on w stanie przeżyć poza organizmem żywiciela – jest wrażliwy m.in. na działanie wysokiej temperatury oraz wysuszenie – dlatego zakażamy się nim głównie podczas stosunku seksualnego (95 proc. przypadków), odbywanego najczęściej bez zabezpieczenia. Krętki wnikają wtedy do niezmienionej błony śluzowej lub naruszonej tkanki. Czas wylęgania bakterii wynosi średnio 3-4 tygodnie, a największą zakaźność obserwuje się w ciągu dwóch lat od zakażenia (pojawiające się wtedy zmiany skórne mają w sobie znaczną ilość bakterii).

Warto zaznaczyć, że największą grupę osób chorych stanowią w Polsce ludzie młodzi, szczyt przypada w wieku 25-29 lat, a większość to mężczyźni. Zakażenia często spotyka się także wśród aktywnych seksualnie nastolatków – wczesny wiek inicjacji seksualnej wiążę się z większym ryzykiem zachorowania. Niestety, bardzo często choroba w początkowym okresie nie daje żadnych objawów, a jeżeli pojawiają się niepokojące zmiany na skórze, zwykle są niebolesne i mogą być umiejscowione tak – dotyczy to przede wszystkim kobiet – że możemy być ich zupełnie nieświadomi. Stąd też nieraz zakażone osoby w ogóle nie zgłaszają się do lekarza, a co za tym idzie, uznaje się, że występowanie choroby jest niedoszacowane. Oficjalne dane wskazują, że w 2015 r. w naszym kraju 1338 osób doświadczyło opisywanego tu zakażenia.

Inną grupę zachorowań stanowią tzw. zakażenia wertykalne, kiedy dochodzi do zakażenia płodu drogą przezłożyskową przez ciężarną matkę. To niezwykle niebezpieczne dla dziecka, a dane wskazują, że liczba tego typu przypadków wykazuje tendencje wzrostową – jest to względnie niewielka liczba, bo oscyluje około 12-16, lecz pokazuje zaniedbania diagnostyczne. Zwłaszcza dotyczące badań, które powinny być przeprowadzone u kobiet już w okresie ciąży. 

Co zwiększa ryzyko zakażenia?

  • wczesny wiek inicjacji seksualnej,
  • częste zmiany partnerów oraz ich duża ilość,
  • ryzykowne zachowania seksualne,
  • niestosowanie prezerwatywy,
  • nadużywanie substancji psychoaktywnych,
  • słaba jakość edukacji,
  • ubóstwo,
  • brak opieki medycznej,
  • ograniczony dostęp do poradnictwa wenerologicznego.

Rodzaje kiły i jej objawy

  • Kiła wczesna

Chorobę dzielimy na fazę wczesną (lues recens) i późną (lues tarda). Pierwsza z nich oznacza, że od zakażenia minęło mniej niż 2 lata. Konkretniejszy podział dotyczący kiły objawowej mówi o:

  • kile I okresu – trwa do 9. tygodnia od zakażenia;
  • kile II okresu – wczesna trwa od 9. do 16. tygodnia od zakażenia, zaś okres trwania choroby w przedziale 16. tydzień a 2. rok od zakażenia określa się jako nawrotowy.

Warto zaznaczyć, że na fazę wczesną składa się także kiła utajona – mimo że nie występują symptomy choroby, obserwowalny jest odczyn serologiczny. 

W tym etapie choroby może dojść do powiększenia węzłów chłonnych. Na samym początku występuje też tzw. osutka wczesna, czyli zmiana pierwotna. To plamka lub grudka, która u  mężczyzn lokalizuje się zwykle w rowku zażołędnym lub na napletku, a u kobiet na wargach sromowych, łechtaczce, w pochwie czy na szyjce macicy. Pamiętajmy jednak, że w przypadku odbycia stosunku oralnego lub analnego zmiana może wystąpić także na śluzówce jamy ustnej czy odbytu. Objaw pierwotny ma początkowo postać stwardnienia, którego powierzchnia z czasem pokrywa się owrzodzeniem. Zmiana jest z reguły pojedyncza, niebolesna i ma gładkie brzegi. Co ważne, ustępuje samoistnie po około 2-4 tygodniach, nawet bez włączenia leczenia, co błędnie uspokaja pacjentów – krętki niestety pozostają w organizmie, a choroba nie mija. 

W kolejnym rzucie może wystąpić osutka nawrotowa, która wiąże się już z wielopostaciowymi, zlewajacymi się zmianami o różnej wielkości i kształcie. Po ich ustąpieniu pozostają blizny – zmiany mogą pojawić się np. na tułowiu, kończynach, a nawet dłoniach czy twarzy. W tym czasie dochodzi też do intensywnego namnażania się drobnoustroju w organizmie żywiciela, a układ odpornościowy zaczyna na niego reagować. Pacjenci skarżą się na objawy ogólnoustrojowe, takie jak stan podgorączkowy, bóle głowy i mięśniowo-stawowe czy osłabienie apetytu. Zwykle mówimy wtedy już o II okresie kiły wczesnej, w którym widoczne jest też powiększenie węzłów chłonnych całego organizmu. Mogą wystąpić również problemy z takimi narządami, jak wątroba czy oczy, widoczne może być również bielactwo oraz łysienie kiłowe.

Co istotne, u części pacjentów może dojść do rozwoju tzw. neurokiły. Zwykle występuje w ciągu pół roku od zakażenia i przebiega bezobjawowo lub przyjmuje postać zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Ze względu na powszechny dostęp do opieki zdrowotnej, w ciągu roku od zakażenia zostaje zwykle postawiona diagnoza kiły i włącza się odpowiednie leczenie. W innym razie dochodzi do rozwoju kiły III okresu.

  • Kiła późna

Kiłą III okresu nazywamy kiłę objawową późną, która zwykle występuje po 5 latach od zakażenia. Warto jednak dodać, że do kategorii kiły późnej zalicza się także kiłę bezobjawową – choroba niewykazująca symptomów, która trwa dłużej niż 2 lata. 

Kiła trzeciorzędowa może przyjąć m.in. postać kiły sercowo-naczyniowej, w przebiegu której dochodzi do zajęcia zastawek serca i powstawania tętniaków. Choroba na tym etapie może przyjąć też postać kilakową – objawia się występowaniem na skórze, śluzówkach lub narządach wewnętrznych niebolesnych, twardych guzów zapalnych z tendencją do rozmiękania w części środkowej. Kiła może dotknąć wtedy także układ nerwowy i spowodować np. porażenie postępujące czy udar.  Może dotyczyć też innych narządów, takich jak płuca, jądra lub wątroba. Co ważne, kiła III okresu rozwija się u około 10 proc. nieleczonych pacjentów.  

Diagnostyka kiły – jak przebiega?

Do rozpoznania choroby potrzebne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki, która bazuje na obserwacji obrazu klinicznego, wywiadzie z pacjentem oraz badaniach laboratoryjnych. 

Badaniem wykazującym dużą czułość (około 70-80 proc.) jest sprawdzenie morfologii bakterii Treponema pallidum – wykorzystuje się do tego mikroskop świetlny, ponieważ krętki są wtedy dobrze widoczne w ciemnym polu jego widzenia. Metoda ta pozwala pewnie rozpoznać kiłę I oraz II okresu.

W ramach badań przesiewowych stosuje się także jeden z odczynów niekrętkowych (przede wszystkim to VDRLveneral diseases research laboratory test). Badanie tego typu pozwala uzyskać pozytywny wynik w okresie około 10-15 dniach po zaobserwowaniu owrzodzenia pierwotnego. Co istotne, test VDRL jest też badaniem obowiązkowym dla kobiet będących w pierwszym trymestrze ciąży, jego wykonanie może być wskazane także w trzecim trymestrze.

Jeżeli odczyn niekrętkowy wyszedł dodatni, następnie w celu weryfikacji wykonuje się odczyn krętkowy, który pozwala na wykrycie przeciwciał przeciwko antygenom danych bakterii (zwłaszcza FTA, czyli odczyn immunofluorescencji krętków). Wyniki należy podawać w formie jakościowej, zaś testów niektrętkowych w formie ilościowej, ponieważ ich obserwowanie pozwala w kolejnych etapach sprawdzać skuteczność leczenia.

Co ważne, wskazane może być również zbadanie płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR). Dotyczy to przede wszystkim pacjentów z nieprawidłowym wynikiem badań neurologicznych, psychiatrycznych, okulistycznych czy laryngologicznych. Testy PMR mogą być wskazane u pacjentów o nieznanej długości trwania choroby, a także w ramach kontroli po wyleczeniu kiły (jeśli wcześniej występowały zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym, badanie ponownie wykonuje się po upływie 6 miesięcy oraz roku).

Leczenie kiły

  • Kiła nabyta

W przypadku I rzutu kiły nabytej (wczesnej oraz później) stosuje się długo działającą penicylinę benzatynową – dotyczy to także kobiet w ciąży. W kile II rzutu stosuje się zaś penicylinę prokainową (można stosować ją także w przypadku terapii kiły I rzutu). Co istotne, jeżeli pacjent wykazuje alergię na penicylinę, zastosowanie znajduje tu doksycyklina lub azytromycyna, przy czym warto zaznaczyć, że na ostatnią z wymienionych tu substancji krętek blady coraz częściej wykazuje odporność.

Część danych wskazuje, że w przypadku leczenia kiły u kobiet ciężarnych nie powinno się stosować innych środków niż penicylina. Niektóre źródła zaznaczają również, że doksycyklina nie powinna być aplikowana w przypadku kiły OUN (ośrodkowego układu nerwowego) – jeżeli niemożliwe jest podanie penicyliny, zastosowanie znajduje w takim przypadku preparat o nazwie ceftriakson.

  • Kiła wrodzona u noworodka

Podejrzenie choroby u tak małego dziecka wymaga szczegółowego potwierdzenia. Wykonuje się w tym celu badania serologiczne, morfologię, sprawdza się funkcje wątroby, poziom elektrolitów. Zalecane jest też badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR), chociaż nawet wśród ekspertów budzi ono w takim przypadku kontrowersje – przeprowadzenie tego testu zalecane jest więc u dzieci z odchyleniami neurologicznymi. Samo leczenie prowadzi się zaś penicyliną krystaliczną, którą podaje się w odpowiednich dawkach przez 2 tygodnie.

  • Kontrola po wyleczeniu

Co istotne, nie ma badania, które pozwalałoby jednoznacznie stwierdzić wyleczenie kiły. W celu oceny tego stanu wykonuje się badania odczynów serologicznych – ich czterokrotny spadek w okresie od pół roku do roku uznaje się za wyleczenie. Jeżeli tego spadku się nie obserwuje, konieczna może być dodatkowa terapia. 

Jakie konkretnie badania wykonuje się w tym celu? Kontrola serologiczna wiąże się przede wszystkim z dwoma wymienionymi wyżej odczynami – VDRL oraz FTA. Jeżeli dana osoba chorowała na kiłę I lub II okresu, testy wykonuje się kilkukrotnie w przeciągu dwóch lat. Jeśli była to kiła późna, odczyny sprawdza się co 3-6 miesięcy przez wiele kolejnych lat. Co zaś ważne w przypadku ciężarnych, jeśli kobieta była leczona na kiłę w ciąży, badania sprawdzające z krwi wykonuje się co miesiąc aż do rozwiązania. 

Partner seksualny a kiła – warto wiedzieć

Wiele zależy od stadium choroby, w jakim zgłasza się dana osoba. Szczególne ryzyko zachorowania wykazują partnerzy seksualni, którzy mieli kontakt z chorą osobą:

  • w przypadku kiły pierwotnej (I okresu) są to partnerzy z okresu występowania objawów + 3 miesiące wstecz;
  • w przypadku kiły II okresu – partnerzy z okresu występowania objawów + 6 miesięcy wstecz;
  • w przypadku wczesnej kiły utajonej – partnerzy z okresu obejmującego 1 rok wstecz.

Biorąc pod uwagę powyższe, łatwo wnioskować, że osoby mające kontakt seksualny z zakażoną osobą w okresie obejmującym mniej niż 90 dni wstecz, powinny również być poddani terapii. Jeśli zaś termin przekracza 90 dni, należy poddać się diagnostyce i dalsze kroki podejmować już w oparciu o nią. 

Jak uniknąć zakażenia?

Jeśli odniesiemy się do czynników zwiększających ryzyko zachorowania na kiłę, podstawą będzie przede wszystkim unikanie ryzykownych zachowań seksualnych oraz stosowanie prezerwatywy – to jedyna skuteczna metoda antykoncepcyjna, która chroni w pewnym stopniu przed zakażeniami przenoszonymi drogą płciową. Należy jednak pamiętać że można zachorować na kiłę nawet gdy użyto prezerwatywy. Żadnej ochrony nie zapewnią tego np. tabletki antykoncepcyjne czy wkładka wewnątrzmaciczna – ich rolą jest niedopuszczenie do nieplanowanej ciąży, lecz w żaden sposób nie stanowią blokady przed chorobami wenerycznymi.

Co ważne, należy pamiętać także o odpowiedniej edukacji – zwłaszcza młodzieży. Wiedza o możliwości zakażenia oraz skutki, jakie za sobą niesie, zmniejsza ryzyko zachorowania, pozwala zredukować liczbę niebezpiecznych kontaktów seksualnych oraz zachęca do stosowania wyżej wymienionej prezerwatywy.

Biorąc pod uwagę rozprzestrzenianie się kiły, bardzo ważne jest także wsparcie psychiczne osób już na nią chorujących. Nieraz wstyd przed byciem zakażonym lub zakażoną infekcją weneryczną znacznie wpływa na poczucie własnej wartości, powoduje obniżenie nastroju oraz co ważne, zniechęca przed rozmową. Może to prowadzić do zatajania choroby przed bliskimi, a także partnerami seksualnymi, co z kolei naraża ich na zakażenie. Warto przy tym podkreślić, że tak samo dzieje się w przypadku nierozpoznanej choroby, co dotyczy przede wszystkim pierwszych, bezobjawowych etapów. Jeśli więc początkowe, teoretycznie niebolesne zmiany są zbagatelizowane, ryzyko zakażania innych nie ma szansy być zahamowane – niepokojące sygnały powinny być poddane bacznej obserwacji i konsultacji lekarskiej. Pozwala to nie tylko na skuteczniejszą terapię, lecz także – co zostało wyżej opisane – chroni przed przekazaniem choroby na kolejne osoby. 


  • Firląg-Burkacka, E., Szetela, B. (2010). Choroby przenoszone drogą płciową W: Zalecenia PTN AIDS dotyczące zasad opieki nad osobami zakażonymi HIV (s. 152-172). Warszawa: Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS [dostęp: 24.11.2019] http://ptnaids.com/attachments/article/20/rekomendacje2010.pdf#page=149
  • Karlikowska-Skwarnik M, Szenborn L. Kiła w gabinecie lekarza rodzinnego. Lekarz POZ. 2017;3(2):129-133. [dostęp: 24.11.2019] https://www.termedia.pl/Kila-w-gabinecie-lekarza-rodzinnego,98,29954,1,0.html
  • Rzepa, T., Żaba, R., Jakubowicz, O., Szramka-Pawlak, B., Kiła i jej konsekwencje jako zapomniany problem zdrowia publicznego. Polityka Społeczna nr 3/2012, s. 19-23 [dostęp: 24.11.2019]  http://www.ipiss.com.pl/wp-content/uploads/downloads/2015/03/ps_3-456-2012.pdf#page=21
  • Serwin, A.B., Majewski, S., Żaba, R., Wojas-Pelc, A., Maj, J., Szepietowski, J. Diagnostyka i leczenie kiły w Europie – stanowisko Grupy Ekspertów Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przegląd Dermatologiczny 2015, 102, 476–478 [dostęp: 24.11.2019]  https://euroimmun.pl/blog/wp-content/uploads/dlm_uploads/2017/02/Diagnostyka-i-leczenie-ki%C5%82y-w-Europie-%E2%80%93-stanowisko-Grupy-Ekspert%C3%B3w-Polskiego-Towarzystwa-Dermatologicznego.pdf
  • Sulkowska, E.,Kiła – nowa diagnostyka starej choroby. Dane prezentowane podczas seminarium „Postępy w badaniach przeglądowych dawców krwi” (Warszawa, 5–6 października 2015 r.). Journal of Transfusion Medicine 2015; 8: 157–159 [dostęp: 24.11.2019] https://journals.viamedica.pl/journal_of_transfusion_medicine/article/view/44317/35031

Przeczytaj inne porady

Kup online