Kwas foliowy – właściwości, niedobór, kto powinien suplementować?

Kwas foliowy (inaczej witamina B9) suplementują codziennie wszystkie kobiety, które przygotowują się do ciąży lub już spodziewają się potomstwa. Odpowiednia dawka kwasu foliowego gwarantuje prawidłowy rozwój płodu i pozwala uniknąć wystąpienia wielu problemów zdrowotnych u dziecka. Dlaczego kwas foliowy jest tak ważny dla zdrowia malucha? Jakie są najczęstsze objawy i skutki niedoboru witaminy B9 i czy możliwe jest jej przedawkowanie?

Kwas foliowy a foliany – czym się różnią?

Kwas foliowy (Acidum folicum)  to witamina, o której słyszał każdy – zwłaszcza pacjentki, które starały się o dziecko. Natomiast znacznie mniej popularnym terminem, który wielu kobietom zupełnie nic nie mówi, są foliany. Warto więc wyjaśnić, że zarówno kwas foliowy, jak i foliany są dwoma postaciami tej samej witaminy B9. Czym się różnią? Foliany występują naturalnie w pożywieniu, zwłaszcza w zielonych warzywach liściastych jako sole kwasu foliowego.. Z kolei kwas foliowy jest syntetyczną formą witaminy B9 (stanowi składnik wielu suplementów diety, jest też dodawany do wzbogacania niektórych produktów spożywczych), a jej naturalną wersją są właśnie foliany. Niektóre osoby spotkały się również z metylowaną formą kwasu foliowego. Czym jest kwas foliowy metylowany? To aktywna metabolicznie postać witaminy B9, która jest rekomendowana dla pacjentów z niekorzystnymi wariantami genu MTHFR. Warto dodać, że mutacja genu MTHFR zmniejsza absorpcję kwasu foliowego – osoby z tą nieprawidłowością mogą przyjmować jedynie zmetylowany kwas foliowy – niezmetylowany jest dla nich szkodliwy.

Właściwości kwasu foliowego

Kwas foliowy pełni wiele istotnych funkcji w organizmie, m.in. zapobiega wadom wrodzonym cewy nerwowej i poronieniom, bierze udział w procesie syntezy kwasów nukleinowych (są składnikiem DNA), obniża poziom homocysteiny – aminokwasu, który przyczynia się do rozwoju miażdżycy. Kwas foliowy wspiera układ krwiotwórczy (razem z witaminą B12 bierze udział w produkcji czerwonych krwinek), nerwowy i sercowo-naczyniowy. 

Kwas foliowy – w czym występuje? Źródła kwasu foliowego

W jakich produktach spożywczych znajduje się najwięcej kwasu foliowego? Doskonałe źródło witaminy B9 stanowi szpinak, brukselka, sałata, brokuły, awokado, kapusta włoska, szparagi i kalafior. Kiełki, orzechy i  suche nasiona roślin strączkowych również zawierają sporo folianów. Inne naturalne i zdrowe źródła kwasu foliowego to drożdże piekarskie, kasza gryczana, ryż brązowy, mango, maliny, pomarańcze. Jeśli chodzi o produkty pochodzenia zwierzęcego, warto sięgać po podroby, jaja i nabiał. Mimo że wiele pokarmów zawiera duże ilości kwasu foliowego – jego przyswajalność nie jest wysoka, stąd wiele osób (zarówno dzieci, jak i dorosłych) jest narażonych na niedobory tej witaminy. Niestety foliany zawarte w pokarmach są niestabilne – bardzo szybko tracą aktywność wskutek obróbki termicznej i przechowywania. Dlatego, aby utrzymać prawidłowy poziom witaminy B9 w organizmie, często konieczna jest suplementacja (oczywiście pod kontrolą lekarza). 

Kwas foliowy w ciąży – dlaczego jest tak istotny?

Dlaczego kwas foliowy odgrywa tak ważną rolę w przypadku ciężarnych kobiet? Otóż przyjmowanie witaminy B9 przed planowanym poczęciem oraz w ciągu pierwszych 3 miesięcy ciąży chroni płód przed wystąpieniem wad rozwojowych (tj. rozszczep kręgosłupa, przepuklina rdzenia kręgowego). Liczne badania naukowe wykazały, że kwas foliowy wspiera prawidłowy rozwój kręgosłupa oraz zmniejsza ryzyko urodzenia potomstwa z wadą cewy moczowej. 

Kwas foliowy – dawkowanie. Jak wygląda suplementacja kwasu foliowego?

Kobiety planujące ciąże powinny zażywać 0,4 mg kwasu foliowego każdego dnia – minimum 4 tygodnie przed poczęciem, kontynuując suplementację aż do 12 tygodnia ciąży (pacjentki z otyłością powinny przyjmować większe dawki). Stosując się do tych zaleceń, przyszłe mamy mogą być pewne, że w ich krwi będzie dostatecznie dużo kwasu foliowego. W przypadku zwiększonego zapotrzebowania na kwas foliowy, przyjmowanie go w formie syntetycznej (w postaci tabletek) jest znacznie wygodniejsze i prostsze, niż dostarczanie go codziennie wraz z pożywieniem (przykładowo, kobieta musiałaby zjadać codziennie 0,5 kg kapusty). Co ważne, preparaty z kwasem foliowym są łatwo dostępne, można kupić je bez recepty w każdej aptece, choć oczywiście warto wcześniej skonsultować się ze swoim lekarzem ginekologiem.

Kwas foliowy – objawy i skutki niedoboru witaminy B9

Jak rozpoznać niedobór kwasu foliowego w organizmie? Zbyt niskim poziom witaminy B9 może objawiać się:

• niedokrwistością,
• stanami zapalnymi w obrębie jamy ustnej,
• przemęczeniem,
• problemami z pamięcią i koncentracją,
• bezsennością,
• bólami głowy,
• kołataniem serca.

Najważniejszą konsekwencją awitaminozy kwasu foliowego są wady rozwojowe u płodu, niska masa urodzeniowa i przedwczesny poród czy poronienie. Długotrwały niedobór witaminy B9 może też przyczynić się do wystąpienia nowotworów, chorób układu sercowo-naczyniowego oraz chorób neurologicznych. Jednym z negatywnych skutków zdrowotnych jest też osteoporoza. Ryzyko deficytów folianu jest większe u osób spożywających alkohol i nałogowo palących papierosy. 

Wiele osób zastanawia się, jak sprawdzić poziom kwasu foliowego. W celu oznaczenia jego stężenia należy wykonać badanie diagnostyczne krwi, które nie wymaga od pacjenta żadnych szczególnych przygotowań. Wystarczy zgłosić się do laboratorium na czczo w godzinach porannych, a otrzymane wyniki skonsultować z lekarzem. Koszt badania stężenia kwasu foliowego w surowicy krwi w zależności od miasta wynosi od 40 do 100 złotych.

Przedawkowanie kwasu foliowego – czy to możliwe?

Jak już wspominaliśmy wcześniej, bardzo trudno przedawkować kwas foliowy – dlaczego? Witamina B9 nie jest toksyczna, gdyż jest rozpuszczalna w wodzie – tak więc organizm doskonale radzi sobie z nadmiarem, wydalając ją z moczem. Zbyt duże dawki kwasu foliowego są niewskazane szczególnie dla osób starszych, mogą powodować zaburzenia układu nerwowego i pokarmowego oraz wywoływać reakcje alergiczne. 

Podsumowując, kwas foliowy jest kluczowym elementem profilaktyki wad cewy nerwowej – tak więc kobiety planujące potomstwo oraz będące na wczesnym etapie ciąży powinny przyjmować większe ilości witaminy B9 (spożywając produkty spożywcze wzbogacone w kwas foliowy oraz przyjmując preparaty wielowitaminowe).