Mammografia – jak wygląda badanie i kiedy powinnyśmy je wykonać?

Rak piersi stanowi jeden z nowotworów obarczonych najwyższym poziomem śmiertelności wśród polskich kobiet – w tym niechlubnym rankingu pokonuje go tylko rak płuc. Niezwykle ważne są zatem regularne badania kontrolne piersi, które pozwalają wykryć guza w momencie, gdy jego wyleczenie jest jeszcze w pełni możliwe. Jednym z kluczowych w tym zakresie badań jest mammografia.

Za dwa podstawowe badania, które stosuje się w celu wykrywania oraz oceny zmian pojawiających się w piersiach, uznaje się ultrasonografię oraz mammografię rentgenowską. Druga z wymienionych tu metod jest bardziej czuła i pozwala dostrzec zmiany o wiele wcześniej, niż jest w ogóle szansa na ich wyczucie poprzez dotyk – są to np. guzki mające średnice ok. 0,5 cm. Stąd też mammografia stała się nie tylko ważnym badaniem diagnostycznym, lecz także przesiewowym. Wczesne wykrycie raka pozwala zwiększyć szansę na wyleczenie pacjentki nawet o kilkadziesiąt procent! 

Kiedy wykonać mammografię?

Rozpoczęcie wykonywania badań mammograficznych powinno mieć miejsce najwcześniej w 35. roku życia kobiety. Jeżeli należy do grupy obarczonej dużym ryzykiem zachorowania na raka – wskazuje na to m.in. występowanie nowotworów piersi w najbliższej rodzinie – badanie powinno być powtarzane co 12 miesięcy. Należy przy tym stosować także inne sposoby kontroli stanu zdrowia piersi, w tym:

• samokontrolę – samobadanie powinny rozpocząć już kobiety 20-letnie. Wykonuje się je co miesiąc, najlepiej tego samego dnia cyklu menstruacyjnego. Wskazany jest 2-3 dzień po zakończeniu miesiączki, kiedy piersi są najmniej obrzęknięte;
• palpacyjne badanie lekarskie – poleca się wykonywać je co 6 miesięcy, warto rozpocząć tego typu kontrolę już w okolicach 20-25 roku życia;
• USG – jeżeli kobieta należy do grupy podwyższonego ryzyka zachorowania na raka piersi, powinna wykonywać tego typu badanie co 12 miesięcy – 6 miesięcy po badaniu mammograficznym. Przewagą USG nad mammografią jest fakt, że pomaga rozróżniać rodzaje zmian – w mammografii nie widzimy, czy jest to torbiel, czy może złośliwy guz. Co jednak ważne, USG nie wykrywa zwapnień, które pozwala zaobserwować mammografia;
• rezonans magnetyczny – to metoda najnowocześniejsza oraz wykazująca największą czułość, co niestety wiąże się także z dużą liczbą tzw. wyników fałszywie dodatnich. Rozpoczęcie wykonywania tego typu badania poleca się kobietom, które ukończyły 25 lat. Rezonans magnetyczny piersi najlepiej przeprowadzać w 6-13 dniu cyklu menstruacyjnego.

Co istotne, w Polsce realizowany jest program profilaktyczny raka piersi, w ramach którego wykonuje się opisywane tu badanie mammograficzne. Skierowany jest do kobiet w wieku 50-69 lat, które:

• w ciągu ostatnich dwóch lat nie wykonywały mammografii,
• otrzymały wskazanie do wykonania mammografii szybciej, tj. po roku od poprzedniego badania, czego powodem są obciążenia takimi czynnikami, jak rak piersi u bliskiej rodziny (matki, siostry, córki) czy mutacja w obrębie genów BRCA1 lub BRCA2. Co ważne, te kobiety nie mogły mieć wcześniej stwierdzonej zmiany nowotworowej piersi o charakterze złośliwym.

Badania w ramach programu profilaktycznego można wykonać we wskazanych placówkach lub mobilnych mammobusach, które jeżdżą po całym kraju – jak wskazują statystyki, w roku 2017 przebadało się w nich ponad milion Polek. Jeżeli chcemy wykonać badanie prywatnie, zapłacimy za nie około 80-120 zł.

Przeczytaj również: Czym jest histeroskopia i kto powinien ją wykonać?

Czułość badania mammograficznego – typy piersi

Warto zauważyć, że mammografia nie jest polecana młodszym kobietom, ponieważ jej skuteczność jest wtedy znacznie niższa. Ma to związek z budową piersi, które u młodych pań zazwyczaj są „gęstsze” niż piersi kobiet starszych – przeważa w nich tkanka włóknisto-gruczowoła. Co ważne, niezależnie od wieku pacjentki, w opisie wyników powinna zostać zamieszczona informacja o budowie danych gruczołów, co pozwala ocenić wiarygodność uzyskanych rezultatów. Typy 3. i 4. wiążą się z obniżoną czułością mammografu: 

• typ 1 – budowa tłuszczowa – tkanka tłuszczowa zajmuje większość piersi, osiąga poziom powyżej 75 proc.;
• typ 2 – budowa tłuszczowo-gruczołowa – obecne są rozproszone pola tkanki włóknisto-gruczołowej;
• typ 3 – budowa gruczołowo-tłuszczowa – większość piersi stanowi tkanka gruczołowa (osiąga poziom 51-75 proc.);
• typ 4 – budowa gruczołowa – tkanka gruczołowa zajmuje większość piersi, osiąga poziom powyżej 75 proc.

Jak przygotować się do mammografii?

Dużym plusem mammografii jest brak konieczności konkretnego przygotowania. Jedyne, o czym należy pamiętać, to odpowiednia higiena oraz niestosowanie w dniu badania żadnych kosmetyków w górnej części ciała – nawet dezodorant może wpłynąć na jakość zdjęć rentgenowskich. 

Co istotne, badanie powinno być wykonane w pierwszej połowie cyklu, najlepiej około 10. dnia. Dlaczego? Piersi są wtedy najmniej obrzmiałe i najbardziej odporne na dotyk, a mammografia niestety może wywołać bolesność. Jest to co prawda badanie nieinwazyjne, lecz konieczny jest silny ucisk piersi. 

Przebieg badania mammograficznego

Badanie odbywa się w gabinetach RTG, a wykonuje je technik elektroradiolog. Pacjentka musi zdjąć ubranie od pasa w górę, ustawić się naprzeciw aparatury i położyć pierś na specjalnej poziomej podstawce, na której znajduje się detektor – osoba przeprowadzająca badanie pomaga w optymalnym ustawieniu. W kolejnym kroku gruczoł piersiowy jest dociskany do podstawki płytką kompresyjną, co z jednej strony pomaga w unieruchomieniu piersi, z drugiej pozwala zmniejszyć tkankę, przez którą muszą przejść promienie rentgena i tym samym możliwe jest zastosowanie mniejszej dawki. 

Początkowo wykonuje się zdjęcie w projekcji górno-dolnej, aby następnie płytka zmieniła ułożenie na skośne, co pozwala uzyskać obraz z innej pozycji (łącznie dostajemy 4 zdjęcia – dwa piersi prawej, dwa lewej). Owszem, zarówno sam nacisk, jak i przemieszczanie się płytki może powodować bolesność, lecz trwa naprawdę krótko i nie jest dla piersi szkodliwe. 

Na jakie niepokojące zmiany w piersiach musisz zwrócić uwagę?

Jeżeli podczas samobadania lub w innej sytuacji kobieta zaobserwuje u siebie niżej wymienione zmiany, powinna jak najszybciej skonsultować problem z lekarzem. To symptomy mogące powodować podejrzenie nowotworu:

• zmiana wielkości lub kształtu piersi;
• obrzęk piersi;
• wciągnięcie brodawki lub jej nadmierne sterczenie;
• tzw. „pępek rakowy” – wciągnięcie fragmentu skóry, który jest trudny do przesunięcia, a dookoła występuje zgrubienie;
• zmiany skórne w okolicach brodawki lub w innych obszarach piersi – zgrubienie, zaczerwienienie, stwardnienie, owrzodzenie tkanki;
• tzw. „skórka pomarańczowa” na piersiach – wgłębienia w skórze;
• powiększenie węzłów chłonnych znajdujących się w okolicach pachy lub obrzęk ramienia;
• samoistny ból piersi lub nadmierna bolesność przy ucisku;
• wyciek z brodawki – szczególnie z domieszką krwi.

---

• Najdyhor, E., Krajewska-Kułak, E., Krajewska-Ferishah, K., Wiedza kobiet i mężczyzn na temat profilaktyki raka piersi, Ginekologia Polska 2013, 84, 116-125 [dostęp: 18.10.2019] https://www.researchgate.net/profile/Elzbieta_Krajewska-Kutak/publication/236738072_Knowledge_of_women_and_men_about_breast_cancer_prevention/links/5458d1540cf2cf516483bc1f.pdf

• Narodowy Fundusz Zdrowia, Mammobusy, “www.nfz.gov.pl”,  [dostęp: 18.10.2019] https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/mammobusy/

• Popiela, T.J., Komorowski, A., Miejsce mammografii w diagnostyce guzów piersi, Ginekologia po Dyplomie, nr 06/2012 [dostęp: 18.10.2019] https://www.podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/893/original/69-72.pdf

• Wypij, N. (2017). Obrazowanie raka piersi za pomocą rezonansu magnetycznego- wskazania. Letters in Oncology Science, 14(4), 110-115.  [dostęp: 18.10.2019] https://journals.wco.pl/index.php/los/article/view/43

• Zespół autorski pod red. Jassem, J., Krzakowski, M. Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego – Rak piersi, Onkologia w Praktyce Klinicznej — edukacja 2018, tom 4, nr 4 [dostęp: 18.10.2019] http://onkologia.zalecenia.med.pl/pdf/zalecenia_PTOK_tom1_05_Rak%20piersi_20190214.pdf