Mastopatia – przyczyny, objawy, leczenie

Wszelkie pojawiające się w piersiach zmiany budzą duży niepokój – biorąc pod uwagę fakt, że rak piersi jest jednym z najbardziej zagrażających kobietom nowotworów i związana z nim śmiertelność wciąż w naszym kraju rośnie, jest to jak najbardziej zasadne. Warto jednak zauważyć, że nie wszystkie wyczuwalne w piersiach guzki czy zgrubienia od razu muszą świadczyć o raku – przykładem jest mastopatia.

Czym jest mastopatia?

Mastopatia to inaczej dysplazja sutka. To włóknisto-torbielowate zwyrodnienie, które dotyka około połowę kobiet. Co więcej, to także jedna z najczęstszych, łagodnych zmian sutka (stanowi około 50 proc. z nich). Jak zostało już wyżej wspomniane, nie jest to nowotwór, chociaż rzeczywiście w piersi wyczuwalny jest guzek (może być zarówno nieostro, jak i wyraźnie ograniczony) lub zgrubienie gruczołu piersiowego. Tego typu zmianom towarzyszy też ból, duża wrażliwość piersi na dotyk oraz ich napięcie. Zazwyczaj objawy dotyczą obu piersi i zależą od momenty cyklu menstruacyjnego, co wiąże się z zachodzącymi wtedy zmianami hormonalnymi.

Co ważne, w przebiegu mastopatii pojawiają się różnego rodzaju zmiany, czego przykładem są:

• włóknienie i szkliwienie podścieliska (fibrosis, fibrosclerosis) – występują najczęściej,
• zwiększenie liczby gruczołów (adenosis),
• proliferacja nabłonka (epitheliosis, papillomatosis) – to intensywny rozrost,
• torbiele (cystes) – pojawiają się u około 50 proc. kobiet,
• rozstrzeń przewodów wyprowadzających (duct ectasia). 

Przyglądając się im bliżej, warto opisać m.in. torbiele, które najczęściej występują po 40. roku życia, aczkolwiek mogą zdarzyć się także znacznie wcześniej. Przyczyną ich powstawania jest obliteracja (zarastanie) przewodów włókniejącą tkanką łączną. Tym samym następuje rozdęcie obecnych w piersiach struktur. Torbiele zazwyczaj cechują się wielkością od 1 mm do kilku cm, mogą tworzyć skupiska. Opisując zaś proliferację komórek nabłonkowych, mówimy o brodawczakowatości, której często towarzyszą wspomniane torbiele. Co warto zaznaczyć, obie te zmiany w znacznej części przypadków są niepalpacyjne.

Co istotne, ryzyko przeistoczenia się owych zmian w formę złośliwą jest niskie, chociaż dwa razy wyższe w porównaniu do kobiet, które na mastopatię nie cierpią. Jeżeli jednak zostaje zdiagnozowana atypowa hiperplazja, ryzyko okazuje się czterokrotnie wyższe (dotyczy to 4-10 proc. zmian o charakterze dysplastycznym). 

Jakie są przyczyny mastopatii?

Niestety, źródło tego typu schorzenia nie jest do końca znane. Podkreśla się jednak duże znaczenie czynników hormonalnych – wiąże się to zwłaszcza z estrogenami, gestagenami, prolaktyną oraz hormonami tarczycy. Istotną rolę w rozwoju mastopatii może odgrywać także zaburzony metabolizm monoamin, których praca wiąże się z układem nerwowym. Zaznacza się również, że ważne mogą być w tym przypadku czynniki genetyczne oraz psychiczne. 

Mastopatia a mastalgia – jakie są różnice?

Szukając informacji na temat mastopatii, łatwo można natknąć się na termin ,,mastalgia” – owszem, to istotny element w kontekście opisywanego tu zjawiska, przy czym nie jest tożsamy. Mastalgia jest składową objawów mastopatii, ponieważ to inne określenie na ból piersi. Można podzielić ją na:

• mastalgię cykliczną – to najczęstsza postać, która wiąże się ze zmianami hormonalnymi zachodzącymi w trakcie cyklu menstruacyjnego. Bolesność pojawia się w II fazie owego cyklu, może jej towarzyszyć ból głowy, zmęczenie, rozdrażnienie. Zwykle mija po wystąpieniu miesiączki;
• mastalgię niecykliczną – w tym przypadku za podłoże schorzenia (poza zaburzeniami hormonalnymi) uważa się zmiany morfologiczne obserwowane w sutku pacjentki.

Warto dodać, że tego typu dolegliwość dotyczy dużej ilości kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Co więcej, niektóre badania wskazują, że występowanie mastalgii może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem raka piersi, co staje się ważnym argumentem w kontekście szeroko pojętej profilaktyki, w tym regularnych badań.

Diagnostyka mastopatii

Diagnostyka nie tylko mastopatii, lecz także innych zmian w piersiach, przebiega podobnie. Zaangażowany jest w nią przede wszystkim lekarz ginekolog – od wizyty u niego należy zacząć. Specjalista przeprowadza początkowo wywiad z pacjentką mogący zawierać m.in. pytania dotyczące:

• ostatniej miesiączki oraz przebiegu cyklu menstruacyjnego kobiety,
• przebytych chorób – nie tylko z zakresu ginekologicznego,
• chorób w rodzinie – zwłaszcza nowotworów piersi wśród najbliższych kobiet (siostra, matka, babka etc.),
• przebytych ciąż oraz ich przebiegu,
• używek – czy pacjentka pali papierosy, stosuje środki psychoaktywne etc.,
• ogólnego samopoczucia oraz ewentualnych niepokojących objawów – np. problemy ze snem, z wypróżnianiem, jedzeniem.

Warto przed wizytą przygotować się do przekazania tego typu informacji, przy czym istotne jest także przemyślenie własnych pytań, jakie dana kobieta chce zadać lekarzowi – zaleca się zrobienie notatek. Znacznie ułatwi to komunikację oraz sprawi, że pacjentka nie zapomni o nurtujących ją kwestiach, co nieraz może zdarzyć się w wyniku ewentualnego stresu związanego z wizytą u ginekologa.

Kolejnym krokiem jest badanie fizykalne, które stanowi bazowe narzędzie diagnostyczne, jakie stosuje się w ocenie stanu piersi. Jego znaczenie jest szczególnie ważne w przypadku kobiet o gęstej budowie piersi, gdzie wyniki testów obrazowych mogą być trudne do interpretacji – naturalna budowa gruczołu może wyglądać podobnie do zmian chorobowych. Co ważne, lekarz ocenia wtedy także stan okolicznych węzłów chłonnych.

W następnej kolejności, zwłaszcza jeśli lekarz wyczuwa niepokojące zmiany, wykonuje się wyżej wspomniane badania obrazowe.

• USG piersi – to badanie nieinwazyjne, w związku z czym mogą wykonać je nawet kobiety ciężarne. Co ważne, wskazane jest przede wszystkim dla kobiet młodych, które mają gruczołową budowę piersi – w ich przypadku mammografia (MMG) wykazuje znacznie mniejszą czułość. Warto jednak zaznaczyć, że USG nie umożliwia wykrywania mikrozwapnień, na co pozwala MMG. Daje jednak szansę na rozróżnienie zmian litych i torbielowatych oraz określenie wielkości owych zmian – w związku z tym USG jest uzupełnieniem diagnostyki u kobiet starszych, gdzie wykonuje się je po otrzymaniu niekorzystnego wyniku MMG. Warto również  zaznaczyć, że USG jest wykorzystywane w czasie przeprowadzania punkcji torbieli czy biopsji. 

• Mammografia (MMG) – to badanie przesiewowe, a także pierwsze badanie przeprowadzane w diagnostyce niepokojących zmian u kobiety starszych. W ich piersiach zwykle przeważa tkanka tłuszczowa, co pozwala na większą czułość badania. Wskazuje się, że mammografii rentgenowskiej nie powinno wykonywać się przed 35. rokiem życia (niektóre źródła podwyższają tę granicę nawet do 40 lat). 

Inną metodą diagnostyczną jest rezonans magnetyczny (MRI), który wykazuje największą czułość ze wszystkich technik – jest jednak badaniem względnie drogim, a sprzętów tego typu jest znacznie mniej niż urządzeń umożliwiających przeprowadzenie USG czy MMG. Z tego powodu to znacznie rzadziej wykonywane badanie (chociaż tendencja jest rosnąca).

W ocenie zmian występujących w piersiach wskazane może być także wykonanie badań mikroskopowych, co dotyczy zwłaszcza kobiet poniżej 35. roku życia – wiąże się to z wymienionymi wyżej przyczynami większego ryzyka pomyłki w kontekście gruczołowej budowy piersi. Materiał do tego typu testów można uzyskać m.in. dzięki biopsji cienko- lub gruboigłowej. Możliwe jest także wykonanie badania cytologicznego wydzieliny uwalniającej się z wycieku z brodawki (jeżeli takowy występuje). 

Co ciekawe, łagodna dysplazja sutka jest drugą co do częstości występowania zmianą piersi, jakie obserwuje się w wieku młodzieńczym. Pierwsze są włókniakogruczolaki, które mogą obejmować nawet 54-94 proc. zmian guzowatych pojawiających się wśród nastolatków i młodych dorosłych. W ich przypadku diagnostyka przebiega podobnie. 

Skala BIRADS – co oznacza?

W wyniku każdego z wymienionych wyżej badań obrazowych muszą być podane zarówno informacje o budowie piersi (występują 4 typy, gdzie krańcowe stanowi wspomniana już budowa tłuszczowa oraz gruczołowa), jak i ocenę zmian w systemie BIRADS. Pozwala na wstępne zakwalifikowanie obserwowanych zmian do konkretnej kategorii, która określa ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej. To właśnie owy wynik jest jedną z kluczowych wskazówek w dalszym postępowaniu. 

Skala systemu BIRADS opiera się na 5 stopniach, gdzie mastopatię kwalifikuje się do 2. z nich. Oznacza to, że zmiany są łagodne, ryzyko ich złośliwości wynosi 0 proc., a dalsze postępowania wiąże się przede wszystkim z kontrolą oraz regularnymi profilaktycznymi badaniami. Poza dysplazją włóknisto-torbielowatą do zmian 2. kategorii zalicza się m.in. proste torbiele (zarówno pojedyncze, jak i mnogie), torbiele olejowe, krwiaki, ropnie czy zbiorniki chłonki, a u mężczyzn jest to np. ginekomastia.

Leczenie zmian w piersiach

Wiele zależy od rodzaju zmian. Jeżeli diagnozowane są torbiele, które nie mają tendencji do narastania, wystarczy pozostawienie ich pod obserwacją. Możliwa jest jednak także interwencja chirurgiczna. W przypadku brodawczakowatości zwykle wycina się zmianę z marginesem zdrowych tkanek i zaleca się dalszą kontrolę piersi. 

Jeśli zaś kobiecie towarzyszy przede wszystkim ból i obrzęk piersi, podstawą są działania oparte na doborze odpowiednio dopasowanego biustonosza, który dobrze unieruchomi sutki. W celu zmniejszenia objawów można zastosować także doustną antykoncepcję hormonalną (mowa o dwuskładnikowej, estrogenowo-progestagenowa tabletce antykoncepcyjnej), a w okresach największej bolesności dostępne bez recepty niesteroidowe leki przeciwzapalne (głównie ibuprofen lub paracetamol).

Bardzo ważna jest także dieta, jaką stosują kobiety zmagające się mastopatią – zaleca się przede wszystkim zmniejszenie ilości spożywanych tłuszczów. Inne czynniki mogące zredukować bolesność piersi to:

• ograniczenie przyjmowanej kofeiny (zwłaszcza kawy);
• zaprzestanie palenia papierosów (może szczególnie nasilać ból w mastalgii cyklicznej);
• ograniczenie stresu oraz leczenie ewentualnych zaburzeń sfery psychicznej  (bezsenność, nerwica, zaburzenia osobowości etc.);
• stosowanie środków roślinnych – wskazuje się, że pomocne mogą być m.in. preparaty z wiesiołka;
• utrzymywanie równowagi pomiędzy estrogenami a progesteronem wspierają także witaminy – zwłaszcza E oraz B6.