Mięśniaki macicy – najczęstsze łagodne guzy macicy. Jak powstają? Sposoby leczenia.

Mięśniaki macicy to niezłośliwe zmiany rozrostowe pojawiające się w kobiecym narządzie płciowym. Bardzo często ich występowaniu nie towarzyszą żadne objawy, stąd też nie do końca znane są dane o tym, ile kobiet cierpi na to schorzenie. Szacunkowo wskazuje się, że mogą pojawiać się nawet u 20-50 proc. pań w wieku reprodukcyjnym. 

Przyczyny powstawania mięśniaków macicy

Niestety, mięśniaki macicy wciąż są problemem dość słabo poznanym – zarówno ich biologia, jak i etiologia nie są dla badaczy do końca jasne. To szczególnie istotne w kontekście różnorodności przebiegu ich występowania. U części kobiet są małe, występują pojedynczo i rozwijają się w wolnym tempie, u innych rosną zaś szybko i osiągają naprawdę duże rozmiary. Co istotne, zdołano jednak zaobserwować kilka czynników, które wpływają na wzrost ryzyka ich wystąpienia. Należą do nich m.in. czynniki genetyczne (dane wskazują, że prawie połowa przypadków mięśniaków macicy wiąże się z aberracjami chromosomalnymi), pochodzenie etniczne (bardziej narażone na mięśniaki macicy są kobiety czarnoskóre niż kobiety rasy białej) oraz czynniki hormonalne. 

Pozostałe czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia mięśniaków macicy to:

• otyłość lub nadwaga – badania wskazują, że zbyt wysoka waga wiąże się z ryzykiem wystąpienia mięśniaków macicy plasującym się na poziomie 50 proc. Średnio w populacji ryzyko ocenia się na 7,2 proc. Co ważne, jeżeli masa ciała u danej kobiety spada, ryzyko obniża się. Dlaczego jest to tak istotne? W wielu przypadkach otyłości towarzyszy hiperestrogenizm, który może odgrywać znaczącą rolę w rozwoju mięśniaków.
• cukrzyca oraz nadciśnienie tętnicze – schorzenia te wiążą się m.in. z insulinoopornością oraz zbyt wysokim poziomem androgenów, które mogą wpływać na powstawanie mięśniaków macicy. Warto zaznaczyć, że tego typu schorzenia często występują także we wspomnianej wyżej otyłości. 
• brak porodów – statystyki wskazują, że mięśniaki macicy częściej są diagnozowane u nieródek. Co więcej, ryzyko ich wystąpienia obniża się wraz ze wzrostem ilości porodów. 

• wczesny wiek pierwszej miesiączki. 
• pierwsza ciąża w późniejszym wieku.
• częste, nawracające infekcje intymne.

Genetyka – mięśniaki macicy pod lupą

Biorąc pod uwagę czynnik genetyczny, badacze zwracają uwagę m.in. na gen TSC (ang. tuberous sclerosis complex gene), który odgrywa istotną rolę w procesach powstawania różnego rodzaju guzów, nie tylko mięśniaków macicy. Co ważne, może wpływać na rozwój zarówno nowotworów niezłośliwych, jak i złośliwych. Jak konkretnie należy to rozumieć? Produktem tego genu jest białko tuberyny. Wskutek aberracji genu TSC jego ekspresja w mięśniakach macicy jest zmniejszona lub obserwuje się jej całkowity brak, co wiąże się z rozwojem rozrostów błony mięśniowej macicy. Okazało się, że obniżony poziom białka tuberyny zaobserwowano w ponad połowie przypadków opisywanego tu schorzenia, co stanowi silne wskazanie na jego genetyczne podłoże.

Co więcej, w zakresie genetyki przeprowadzono liczne badania odnoszące się do procesów dziedziczenia. Wskazują one, że rzeczywiście mięśniaki macicy obserwuje się częściej u kobiet, których bliskie osoby także zmagały się z tym problemem. Z ciekawostek genetycznych potwierdzających wagę tego czynnika odnotowano także, że większe ryzyko pojawienia się mięśniaków macicy występuje u bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych. To kolejne silne potwierdzenie omawianej tu tezy etiologicznej.

Hormony – jak wpływają na wzrost mięśniaków macicy?

Jednym z ważnych czynników wpływających na proces rozrostu mięśniaków macicy są hormony steroidowe jajnika, czyli estradiol oraz progesteron. Który z nich jest w tym kontekście istotniejszy? Badacze nie są co do tego zgodni. Część z nich podkreśla przede wszystkim znaczenie pierwszego – estradiol stymuluje możliwości wzrostowe mięśniaków. Potwierdzają to chociażby obserwacje kliniczne wskazujące, że ryzyko rozwoju mięśniaków zmniejsza się w momencie, gdy poziom estrogenów jest obniżony – np. po wystąpieniu menopauzy.

Kolejni zaznaczają zaś rolę progesteronu i to właśnie ten hormon uznają za pierwotny czynnik wywołujący nieprawidłowe, chorobowe procesy wzrostu – zaznacza się, że komórki mięśniaków mają większą zdolność poliferacji (podziału) w fazie lutealnej cyklu, kiedy to właśnie progesteron osiąga najwyższy poziom. Oba stanowiska poparte są wieloma badaniami.

Objawy i diagnostyka mięśniaków macicy

U części kobiet mięśniaki macicy nie wywołują żadnych objawów i często są wykrywane dopiero podczas różnego rodzaju zabiegów ginekologicznych. W większości przypadków wiążą się jednak z uciążliwymi symptomami, które mogą znacznie wpłynąć na jakość życia:

• nieprawidłowe krwawienia,
• częste lub obfite miesiączki,
• ból lub uczucie rozpierania w obszarze miednicy mniejszej,
• ucisk na pęcherz moczowy,
• zaparcia,
• trudności z zajściem w ciążę.

Jeżeli dostrzegasz u siebie tego typu objawy, zgłoś się do lekarza – najczęstszym sposobem diagnozowania mięśniaków macicy jest standardowe badanie ginekologiczne. Zaobserwować można wtedy m.in. powiększenie narządu lub wyczuć guz umiejscowiony w miednicy mniejszej. W przypadku podejrzenia tego typu zmiany, należy wykonać badanie USG, które pozwoli potwierdzić rozpoznanie i co ważne, umożliwi różnicowanie mięśniaków np. z guzami jajników. Tego typu diagnostyka pozwala także na sklasyfikowanie danej zmiany – Międzynarodowa Federacja Położników i Ginekologów (FIGO, Fédération Internationale de Gynécologie et d’Obstétrique) stworzyła klasyfikację, w której opisała 8 klas mięśniaków, w tym także mięśniaki hybrydowe łączące w sobie różne rodzaje zmian.  

Leczenie mięśniaków macicy

Sposób terapii tego typu problemu zależy od kilku czynników – od wielkości i położenia mięśniaków, ich liczby, objawów klinicznych oraz planów prokreacyjnych kobiety. Najskuteczniejszą metodą leczenia jest w tym zakresie histerektomia, która często jest jednak zabiegiem niezwykle trudnym pod względem psychologicznych konsekwencji, a jej skutkiem jest niemożność zajścia w ciążę. Co zatem warto wiedzieć o histerektomii i innych metodach leczenia mięśniaków macicy?

• Histerektomia – to zabieg usunięcia macicy w całości, możliwy jest również zabieg polegający na usunięciu tylko jej trzonu. Co ważne, jeżeli podczas zabiegu nie zostały usunięte także jajniki, nie wpływa to na stan estrogenizacji – brak miesiączki nie oznacza w tym kontekście wcześniejszej menopauzy. Należy jednak pamiętać, że histerektomia skutkuje brakiem możliwości zajścia w ciążę.

• Chirurgiczna miomektomia – tego typu leczenie pozwala zachować macicę i tym samym pozostawia szansę na zajście w ciążę. To jednak zabieg o wiele trudniejszy i związany z wysoką liczbą powikłań, które wiążą się m.in. z dużą powierzchnią mięśnia macicy wymagającą wygojenia po operacji. 

• Histeroskopia – zabieg wykonywany techniką endoskopową. Wskazany jest w przypadku, gdy występują mięśniaki podśluzówkowe, które cechują się wielkością mniejszą lub równą 5 cm oraz w momencie występowania częściowo śródściennych mięśniaków przekraczających 5-6 cm, które modelują jamę macicy. 

• Embolizacja tętnic macicznych – zabieg przeprowadzany techniką endoskopową. Uznaje się go za metodę leczenia objawowego i wykonuje się przede wszystkim u kobiet z nadmiernymi krwawieniami. Polega na zamknięciu światła konkretnych naczyń, co implikuje zahamowanie dopływu krwi do mięśniaka, zmianę jego budowy, wielkości oraz redukcję krwawień. Embolizację tętnic macicznych przeprowadza się u kobiet chcących zachować macicę, gdy nie ma możliwości wykonania zabiegu chirurgicznego lub kobieta nie wyraża na to zgody, jeśli nie można zastosować znieczulenia ogólnego lub w przypadku braku możliwości przetoczenia krwi. Co istotne, ta technika nie wyklucza możliwości zajścia w ciążę, lecz podkreśla się, że wskazana jest głównie dla pacjentek, które nie mają dalszych planów prokreacyjnych.

• Leczenie farmakologiczne – stosuje się przede wszystkim leki, które mają na celu stymulację receptorów progesteronu. Jednym z nich jest octan uliprystalu (UPA, ulipristal acetace), który wpływa na zmniejszenie objętości zmian oraz pomaga kontrolować krwawienia menstruacyjne. 

---

• Bednarek, W., Kotarski, J., Embolizacja tętnic macicy jako alternatywna metoda leczenia mięśniaków macicy, Przegląd menopauzalny 3/2002: 17-20. [dostęp: 20.10.2019] https://pdfs.semanticscholar.org/d23b/f44e83433369d78a719b4f98d9e70dc7b1dd.pdf

• Jakiel, G., i in. Czy będziemy rzadziej operowaæć mięśniaki macicy?, Przegląd Menopauzalny 2013; 4: 328–332 [dostęp: 20.10.2019] https://www.researchgate.net/profile/Arkadiusz_Baran/publication/273012213_Will_uterine_fibroids_be_operated_less_frequently/links/59234f87458515e3d40996b8/Will-uterine-fibroids-be-operated-less-frequently.pdf

• Knapp, P., Chabowski, A., Knapp, P., Epidemiologia mięśniaków macicy, Przegląd Menopauzalny 2012; 2: 119–123 [dostęp: 20.10.2019] http://eds.a.ebscohost.com/eds/detail/detail?vid=0&sid=ab530bbe-4999-4af7-a86d-e92a494d2114%40sessionmgr4006&bdata=Jmxhbmc9cGwmc2l0ZT1lZHMtbGl2ZQ%3d%3d#AN=82538098&db=asn

• Knapp, P., Chabowski, A., Molekularne i cytogenetyczne podstawy rozwoju mięśniaków macicy, Postepy Higieny i Medycyny Doświadczalnej (online), 2012; 66: 23-32 [dostęp: 20.10.2019] http://www.phmd.pl/api/files/view/28809.pdf

• Woźniakowska, E. i in., Embolizacja tętnic macicznych – zagadnienia kliniczne, Ginekologia Polska 2013, 84, 1051-1054. [dostęp: 20.10.2019] https://journals.viamedica.pl/ginekologia_polska/article/download/45951/32742

• Woźniak, S. i in. Farmakoterapia mięśniaków macicy, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017;2(2):43-47 [dostęp: 20.10.2019] https://journals.viamedica.pl/ginekologia_perinatologia_prakt/article/view/50747