Oksytocyna – hormon miłości. Czym jest, jakie jest jej znaczenie, jak działa w ciąży?
Data: 24 lipca 2020, autor: Lek. Marta Dąbrowska
Oksytocyna to hormon miłości. Kojarzy się ją przede wszystkim z porodem i narodzinami. To neuroprzekaźnik, który umacnia więź matki z dzieckiem, stymuluje zaufanie, uległość, przywiązanie. Trzeba jednak wiedzieć, że naturalna oksytocyna różni się od tej syntetyzowanej. Czym jest i co warto wiedzieć o oksytocynie?
Oksytocyna – co to jest?
Oksytocyna – hormon
Oksytocyna (OT) jest hormonem miłości, zaufania i przywiązania. To endogenny związek chemiczny, wytwarzany w podwzgórzu, skąd trafia do przysadki mózgowej (gdzie jest magazynowany), a następnie do krwiobiegu. Jest cyklicznym hormonem peptydowym, czyli takim, który uwalnia się w określonym momencie – najczęściej w chwili bliskiego kontaktu z drugą osobą.
Oksytocyna pełni funkcję neuroprzekaźnika. Oznacza to, że oddziałuje na organizm poprzez stymulację receptorów czuciowych – mechanoreceptorów. Mechanoreceptory są rozmieszczone na całym ciele. Pobudza je dźwięk, dotyk, węch i inne bodźce zmysłowe. Podejrzewa się, że oksytocyna uwalnia się w reakcji na przyjemne doświadczenia, jakie odczuwamy.
Wyrzut oksytocyny u kobiet następuje pod wpływem estrogenów lub właśnie stymulacji zmysłowej – na przykład w wyniku podrażnienia receptorów szyjki macicy, pochwy oraz brodawek sutkowych. Dzięki temu wzmagają się skurcze porodowe i rozkręca się laktacja, choć działanie oksytocyny ma znacznie szersze spektrum. Hormon miłości jest wytwarzany nie tylko u kobiet. Oksytocyna u mężczyzn uwalnia się podczas ograzmu i jest niezbędna, aby plemniki mogły trafić do jajowodu, a więc, by doszło do zapłodnienia.
Oksytocyna – lek
Oksytocyna syntetyczna ma takie same właściwości, jak ta naturalna, lecz mimo to, ich działanie nie jest identyczne. Oksytocyna w postaci leku jest stosowana w medycynie od lat 80. XX wieku. W położnictwie spełnia ważną rolę – pomaga wzmocnić skurcze macicy, a tym samym przyspieszyć poród. Wywoływanie porodu oksytocyną pozwala na szczęśliwe zakończenie ciąży – zarówno dla matki, jak i dziecka. Trzeba jednak wiedzieć, że powinno się ją stosować wyłącznie, gdy ciąża bliska rozwiązania jest zagrożona lub poród przebiega nieprawidłowo.
Oksytocyna-lek ma jeszcze inne zastosowania medyczne. Podaje się ją w celu:
- wykonania testu oksytocynowego u kobiet w zaawansowanej ciąży dużego ryzyka, aby sprawdzić wydolność oddechową dziecka i łożyska,
- pobudzenia macicy do obkurczania się po porodzie, gdy doszło do atonii,
- wspomożenia leczenia przy poronieniu.
Oksytocyna w ciąży – jakie jest jej znaczenie?
W chwili poczęcia
Oksytocyna jest ważna w życiu człowieka już od chwili poczęcia. W momencie aktu seksualnego stymulowana dotykiem szyjka macicy staje się bodźcem do wyrzutu oksytocyny. Pod jej wpływem mięśnie macicy i jajowodów zaczynają się kurczyć, co ułatwia plemnikom przedostanie się do jajowodu, gdzie następuje zapłodnienie. Oksytocyna w ciąży jest wydzielana w niewielkich ilościach, które pozwalają przyszłej mamie zachować spokój, dobre samopoczucie i wspomóc przyswajanie wartości odżywczych z pokarmu. Pokazuje się ją również z syndromem ,,wicia gniazda”, który pojawia się niedługo przed porodem. Być może to właśnie pod wpływem większej ilości hormonu miłości przyszła mama sprząta cały dom, przygotowuje kącik dla maluszka i po raz kolejny sprawdza wyprawkę do szpitala.
W dniu narodzin
Hormon miłości najważniejszą rolę spełnia na koniec ciąży, podczas narodzin dziecka. Wydzielany stopniowo i pulsacyjnie pobudza kurczliwość macicy, zgodnie z naturalnym rytmem porodu. Akcja postępuje, skurcze występują w regularnie, a kobieta ma czas, aby chwilę odpocząć. Poza tym uwalnianie się oksytocyny stymuluje produkcję endorfin – naturalnych opiatów, które łagodzą bóle porodowe. Wydzielanie endogennej oksytocyny umożliwia spokojny i bezpieczny poród. Może się jednak zdarzyć, że jej poziom nie jest wystarczający, przez co poród się zatrzyma. Dlatego tak ważne jest, aby narodziny dziecka przebiegały w możliwie jak najlepszej atmosferze i aby rodząca czuła się pewnie. Lęk, strach, smutek pobudzają produkcję adrenaliny i kortyzolu, których zbyt duże ilości mogą ograniczyć poziom oksytocyny, a przez to zakłócić postęp porodu.
Naturalna oksytocyna pomaga sprawnie i bezpiecznie wydać dziecko na świat. Jest również ważna w pierwszych chwilach bliskości mamy i dziecka – to właśnie hormon miłości sprawia, że zawiązuje się między nimi wyjątkowa, bardzo silna więź, która jest podstawą zdrowia psychicznego i w ogromnym stopniu wpływa na całe dalsze życie maluszka.
W połogu
Oksytocyna jest również bardzo ważna w czasie połogu. Ogromny wyrzut tego hormonu w chwili narodzin dziecka, a następnie podrażnienie receptorów na brodawkach sutkowych, podczas przystawiania maleństwa do piersi, napędzają produkcję mleka. Pierwsze próby karmienia to trudny okres, mogą pojawić się podrażnienia i ból – którym również w pewnym stopniu przeciwdziałają hormony szczęścia (oksytocyna i endorfiny). Im częstsze karmienia, im większa czułość i bliskość, tym ich więcej i większa szansa na szybszą stabilizację w nowej sytuacji. Tym bardziej, że oksytocyna odpowiada za obkurczanie się macicy. Zwłaszcza na początku obkurczaniu macicy towarzyszy ból. To niezbędne, aby organizm mógł oczyścić się ze złogów poporodowych i wrócił do formy sprzed ciąży. Na szczęście dolegliwości wynikające z obkurczania się macicy stopniowo słabną, a po kilku tygodniach w ogóle się już o nich nie pamięta.
Oksytocyna-lek, czym się różni od naturalnego hormonu?
Oksytocyna endogenna i syntetyczna mają bardzo podobną budowę i zbliżone działanie. Jednak ich właściwości biochemiczne nie są identyczne. Chociaż indukcja porodu oksytocyną w wielu przypadkach staje się koniecznością, pozwala na bezpieczne narodziny dziecka, w praktyce bywa nadużywana. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ilość porodów wywoływanych oksytocyną jest alarmująca, zwłaszcza, że powody, dla których podejmuje się takie działania przestają mieć charakter czysto medyczny. Indukcja oksytocyny podawana na życzenie ciężarnej (aby przyspieszyć poród) lub zlecana przez personel szpitala w celu usprawnienia jego pracy jest procedurą niedopuszczalną, niebezpieczną i szkodliwą. Dlaczego?
Syntetyczna oksytocyna to lek, który, jak każdy inny, może wywołać działania niepożądane:
- u matki – krwotok poporodowy, obniżenie ciśnienia krwi i odruchową tachykardię, nadmierne napięcie, a nawet pęknięcie mięśnia macicy;
- u dziecka – bradykardię, tachykardię, niedotlenienie skutkujące trwałym uszkodzeniem układu nerwowego (mózgowe porażenie dziecięce), zamartwicę, krwawienie w obrębie siatkówki i inne.
Sztuczna oksytocyna, mimo że prowokuje silniejszą kurczliwość macicy, robi to w sposób jednostajny. Endogenny hormon miłości uwalnia się stopniowo i pulsacyjnie, adekwatnie do fazy porodu i możliwości rodzącej. Hormon podawany dożylnie przenika do organizmu w sposób ciągły, przez co skurcze są dłuższe i silniejsze, a przerwy między nimi krótsze. W takich warunkach tempo porodu jest zachwiane, więc wzrasta ryzyko niedotlenienia dziecka.
Podczas porodu indukowanego oksytocyną, uwalnianie naturalnej oksytocyny jest przyhamowane. Mała ilość endogennego hormonu przekłada się na mniejszą ilość znieczulających endorfin oraz większą ilość adrenaliny i kortyzolu. Poród wywoływany oksytocyną wiąże się więc z silniejszym bólem i nie jest tak efektywny ani bezpieczny jak ten prawdziwie naturalny. Ponadto może niekorzystnie wpłynąć na budowanie więzi emocjonalnej matki i dziecka, jej samopoczucie po porodzie oraz laktację.
Szacuje się, że w krajach rozwiniętych aż 25% narodzin odbywało się po podaniu kroplówki z tym lekiem. W Polsce odsetek porodów indukowanych (różnymi metodami) lub wywoływanych prawdopodobnie przekracza 50% (akcja ,,Rodzić po ludzku” 2006).
Hormon miłości i zaufania – jaką jeszcze rolę odgrywa oksytocyna?
Oksytocyna ma ogromne znacznie nie tylko w zakresie położnictwa i ginekologii, lecz także psychologii społecznej, psychiatrii, neurologii, dietetyce czy kosmetologii. Rola i potencjał oksytocyny wciąż jest przedmiotem badań, a naukowcy różnych dziedzin na temat hormonu miłości nie powiedzieli jeszcze ostatniego słowa.
Jaką rolę odgrywa oksytocyna?
- Ma wpływ na zachowanie dziecka, przytulenie, tak jak każda inna relacja bliskości, pomaga się uspokoić, wyrównać tętno, ustabilizować ciepłotę ciała i metabolizm.
- Generuje spokój i dobre samopoczucie. Pozwala się odprężyć. Wyzwala poczucie bezpieczeństwa.
- Podnosi jakość relacji międzyludzkich, budzi zaufanie, poprawia zdolności mózgu do odczytywania mowy ciała, sprawia, że ludzie stają się bardziej empatyczni i skorzy do współpracy.
- Oksytocyna jest wykorzystywana w psychiatrii w leczeniu stanów lękowych, depresji, przewlekłego stresu, nałogów. Stosuje się ją także u pacjentów z autyzmem, zespołem Aspergera, a także ze schizofrenią.
- Jest też ważna w leczeniu otyłości i przeciwdziałaniu kompulsywnemu objadaniu się.
- Działa prozdrowotnie. Przyspiesza regenerację organizmu (gojenie się ran), zmniejsza ciśnienie krwi, obniża próg bólu i ogranicza produkcję kortyzolu.
- Wydłuża życie, redukując stres, obniżając ciśnienie krwi i przeciwdziałając infekcjom ogólnoustrojowym, zaburzeniom układu krwionośnego, a także nowotworom.
- Podejrzewa się, że oksytocyna przyspiesza tempo uczenia się.
- Ludzie, którzy żyją spokojnie i szczęśliwie, mają wyższy poziom oksytocyny, dzięki czemu cieszą się dobrym zdrowiem i młodym wyglądem.
- P. Wójciak, A. Remlinger-Molenda, J. Rybakowski, Rola oksytocyny i wazopresyny w czynnościach ośrodkowego układu nerwowego i w zaburzeniach psychicznych, “Psychiatria Polska”, tom 46, nr 6, str. 1043–1052, dostępne w Internecie, dostęp 09.07.2020, http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_6_2012/1043Wojciak_PsychiatrPol_6_2012.pdf