Suchość pochwy – problem nie tylko menopauzy – przyczyny, leczenie, zapobieganie

Suchość pochwy jest jednym z objawów związanych przede wszystkim z menopauzą. Może towarzyszyć jej świąd, upławy i bolesne stosunki płciowe. Wszystko to wiąże się z ogromnym dyskomfortem i pogorszeniem samopoczucia. Jakie są przyczyny suchości pochwy i czy istnieją skuteczne sposoby na walkę z tym nieprzyjemnym symptomem?  

Pierwsze objawy menopauzy – kiedy się pojawiają?

Średni czas menopauzy, czyli ostatniej miesiączki, to w przypadku polskich kobiet 50 lat. Najczęściej menopauza przypada pomiędzy 45. a 55. rokiem życia, jednak wszystko jest tu kwestią indywidualną i zależy od wielu różnych czynników. Uciążliwe objawy mogą wystąpić już kilka lat wcześniej – ten okres nazywamy premenopauzą. Należą do nich:

• uderzenia gorąca,
• zwiększona wrażliwość piersi,
• cięższy przebieg zespołu napięcia przedmiesiączkowego,
• obniżenie popędu płciowego,
• zmęczenie,
• problemy z zasypianiem,
• nieregularne miesiączki,
• nietrzymanie moczu i częstsza potrzeba wizyt w toalecie,
• huśtawki nastroju,
• suchość pochwy i wynikający z niej dyskomfort podczas stosunków seksualnych.

Ostatni z symptomów niestety może utrzymywać się (a nawet nasilać z czasem) także po menopauzie, co utrudnia czerpanie pełnej przyjemności z życia seksualnego. Co więcej, może pojawić się także u kobiet w młodszym wieku, stąd też warto poznać możliwe przyczyny i sposoby leczenia.

Główna przyczyna suchości pochwy – hormony

Za suchość pochwy odpowiadają przede wszystkim zmiany stężeń żeńskich hormonów płciowych, zwłaszcza estrogenów (estronu, estriolu, 17-β-estradiolu). To grupa hormonów steroidowych, a wśród nich najwyższą aktywność biologiczną wykazuje 17-β-estradiol, syntetyzowany i uwalniany głównie przez komórki ziarniste jajnika.

Estrogeny to hormony plejotropowe, które warunkują drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe u kobiet – dzięki nim dochodzi m.in. do prawidłowego rozwoju pochwy, macicy, jajowodów, gruczołów sutkowych, a nawet owłosienia łonowego. Żeńskie hormony płciowe uczestniczą w biosyntezie tłuszczów, białek i zasad azotowych, a także biorą udział w rozmieszczaniu tkanki tłuszczowej i nadają kształt kobiecej sylwetce.

Pobudzają też perystaltykę jajowodów i wytwarzanie śluzu szyjkowego, ułatwiając penetrację plemników. Ponadto stymulują wzrost, dojrzewanie i złuszczanie komórek nabłonka pochwy, poprawiają nawodnienie tkanek (przyczyniając się do wyższej przepuszczalności błon komórkowych) oraz wywierają korzystny wpływ na stan skóry i błon śluzowych. Co za tym idzie, zmniejszenie stężeń estrogenów w organizmie kobiecym wywołuje szereg procesów, które skutkują m.in. opisywaną tu suchością pochwy. Warto przy tym zaznaczyć, że tego typu zmiany hormonalne stwierdza się również u młodszych kobiet. Podobne objawy zgłaszają matki w połogu, matki długotrwale karmiące piersią oraz pacjentki po terapii onkologicznej lub operacjach pochwowych.

Co więcej, suchość pochwy z reguły przyczynia się do dyspareunii, lecz wiąże się też z innymi problemami – niedobory estrogenów prowadzą do spadku produkcji glikogenu, czyli podstawowego substratu dla Lactobacillus spp. W efekcie pałeczki kwasu mlekowego zanikają i pojawia się w pochwie mieszana flora bakteryjna, co osłabia jej funkcje obronne. W konsekwencji zwiększa się podatność na zakażenia, którym często towarzyszą nawracające zapalenia układu moczowego.

Inne przyczyny suchości pochwy

Suchość pochwy związana z hipoestrogenizmem jest często pierwszym objawem atrofii pochwy, na którą cierpią głównie kobiety w okresie pomenopauzalnym. Dane wykazują, że zmiany zanikowe nabłonka pochwy mogą dotyczyć nawet połowy kobiet po menopauzie, z których jedynie 25 proc. zasięga porady lekarskiej.

Za suchość pochwy odpowiada jednak nie tylko spadek stężenia estrogenów. W niektórych przypadkach dolegliwość jest jednym z objawów zespołu Sjögrena – przewlekłej, zapalnej choroby tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym i nieustalonej etiologii. Schorzenie prowadzi do tworzenia nacieków z limfocytów w gruczołach wydzielania zewnętrznego, przyczyniając się do upośledzenia ich funkcji i wywołując tzw. zespół suchości.

Zmiany w zespole Sjögrena obejmują wiele układów i narządów. Choroba przebiega z suchością błon śluzowych, m.in. spojówek, jamy ustnej oraz dróg rodnych (u kobiet), towarzyszą jej bóle stawów, mięśni, zmęczenie. Mniejsza ilość wydzieliny ze ścian pochwy i śluzu szyjkowego skutkuje świądem, bólem i rozwojem zmian zapalnych.

Suchość pochwy – metody leczenia

Leczenie zespołu Sjögrena obejmuje głównie glikokortykosteroidy i leki immunosupresyjne (hamujące proces autoagresji), łagodzenie objawów zespołu suchości (np. przez stosowanie „sztucznych łez”, „sztucznej śliny”) i zwalczanie dolegliwości bólowych przy pomocy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).

W leczeniu suchości związanej z zanikowym zapaleniem nabłonka pochwy stosuje się przede wszystkim lokalną terapię hormonalną. Jest skuteczniejsza i bezpieczniejsza niż systemowa, chociaż w niektórych przypadkach zasadne jest jednak wdrożenie terapii ogólnej. Co przy tym istotne, estrogenoterapia korzystnie wpływa na stan nabłonka pochwy, sprzyja utrzymaniu prawidłowego pH i fizjologicznej flory bakteryjnej, zapobiega kolonizacji pochwy przez patogeny i przywraca naturalne nawilżenie błon śluzowych.

Warto przy tym dodać, że objawy zapaleń pochwy i sromu (jak pieczenie, świąd, upławy), które często towarzyszą suchości pochwy, można uśmierzać roztworem chlorowodorku benzydaminy, służącym do przemywania zewnętrznych narządów płciowych. Lek wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, antyseptyczne i miejscowo znieczulające. 

Jeśli zaś chodzi o pozahormonalne metody leczenia suchości pochwy, opierają się one na stosowaniu nawilżaczy pochwy i lubrykantów, które ograniczają ból towarzyszący współżyciu. To temat szczególnie trudny w okresie okołomenopauzalnym, kiedy poza bolesnością i nieraz krwawieniem po stosunku, może pojawiać się także osłabienie ochoty na seks. Warto zdobyć się wtedy na szczerość z partnerem, bo być może pomocna będzie przerwa w zbliżeniach. Jeżeli natomiast ginekolog przekazał skuteczne wskazówki dotyczące nawilżania pochwy, dobrze nie rezygnować z aktywności seksualnej. Jej regularność wręcz pomaga w zachowaniu zdrowia intymnego kobiet po menopauzie, a także poprawia samopoczucie psychiczne.

Jak zapobiegać suchości pochwy?

W kontekście zapobiegania suchości pochwy, warto wziąć pod uwagę przede wszystkim czynniki pozahormonalne. Po części wiążą się one również z profilaktyką infekcji intymnych, które także mogą wywoływać nieprzyjemne zmiany w nawilżeniu pochwy.

• Unikaj stresu, nadmiernego napięcia, przemęczenia – suchość pochwy może być także skutkiem czynników psychicznych.
• Opisywany tu objaw mogą wywoływać częste wizyty na basenie – jeśli zauważysz go u siebie, warto na jakiś czas zrezygnować z pływalni.
• Uważaj na sztuczną i nieprzepuszczającą powietrza bieliznę – może negatywnie wpływać na florę bakteryjną pochwy.
• Pamiętaj o odpowiednich, neutralnych i nieperfumowanych środkach do higieny intymnej.
• Chroń się przed otarciami i urazami miejsc intymnych.
• Do swojej diety dodaj produkty bogate w fitoestrogeny, czyli substancje naturalnie występujące w roślinach, które mają podobne działanie do estrogenów. Są to przede wszystkim produkty sojowe. 

---

• Mroczek B. i wsp. Jakość życia kobiet w okresie menopauzy. Family Medicine & Primary Care Review 2014; 16, 2: 136–137

• Pertyński T., Stachowiak G. Menopauza – fakty i kontrowersje. Pol J Endocrinol 2006; 5, 57, 525–534

• Perimenopause. https://www.webmd.com/menopause/guide/guide-perimenopause#1 Data dostępu: 3.04.2018

• Skałba P., Guz M. Zanikowe zapalenie pochwy. Ann. Acad. Med. Siles. 2012; 66, 2, 74–78

• Laughlin-Tommasi S.K. Vaginal dryness after menopause: What can I do about it? https://www.mayoclinic.org/vaginal-dryness-after-menopause/expert-answers/faq-20115086 Data dostępu: 3.04.2018