Połóg po porodzie – czego się spodziewać? Jak pielęgnować ciało?
Data: 6 lipca 2020, autor: Lek. Marta Dąbrowska
Połóg to często okres szczególnie trudny dla świeżo upieczonej mamy. Stąd też niezwykle ważna jest wtedy troska zarówno o kobiecą sferę psyche, jak i jej ciało – zwłaszcza ranę poporodową oraz piersi przyzwyczajające się do laktacji. Z czym wiąże się połóg, czego się spodziewać i jak w tym czasie zadbać o siebie?
Co to jest połóg i ile trwa?
Fizjologiczna ciąża trwa średnio 40 tygodni – 281 dni licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki, przy uwzględnieniu 28-dniowego cyklu. Poród fizjologiczny ma miejsce pomiędzy 37 a 41+5 tygodniem ciąży. Połóg to zaś okres przypadający bezpośrednio po nim, w którym organizm wraca do stanu sprzed ciąży. Szacuje się, że trwa 6 tygodni i jest podzielony na trzy etapy:
- połóg bezpośredni – trwający 24 godziny po porodzie,
- wczesny – trwający przez pierwszy tydzień,
- późny – kończący się po upływie 6. tygodnia.
Początek połogu przypada na urodzenie łożyska. Od tego momentu w organizmie kobiety zaczynają zachodzić zmiany – hormonalne w obrazie krwi oraz narządach płciowych. Przede wszystkim macica musi powrócić do stanu sprzed ciąży, a więc zmniejszyć swój rozmiar niemal dziesięciokrotnie. Kobiety często doświadczają wtedy bólu brzucha i intensywnych skurczów, co jest związane ze zwijaniem się macicy. Doznania mogą być nieco nieprzyjemne, a nasilają się podczas karmienia piersią. Najbardziej dojmujący jest ból w pierwszych dniach po porodzie, jeśli zaś jest on na tyle męczący, że utrudnia funkcjonowanie, można spróbować łagodzić go poprzez stosowanie delikatnych środków przeciwbólowych na bazie paracetamolu.
Połóg to jednak nie tylko zmiany w ciele, lecz także psychice młodej mamy, dlatego pierwsze tygodnie po porodzie mogą wiązać się z niezwykle silnymi i zmiennymi emocjami – od wpadania w euforię po stany przygnębienia i apatii. Jest to przede wszystkim zasługa hormonów, ale również ogromnego zmęczenia ciążą i porodem. Co więcej, to też moment, w którym kobieta przyzwyczaja się do nowej roli, zaczyna karmić i skupiać na dziecku. Choć przyjęło się umieszczać połóg w czasie wspomnianych wyżej sześciu tygodni, zdarza się, że pewne zmiany mogą zachodzić nieco dłużej – zwłaszcza emocjonalne.
Co istotne, połóg po porodzie naturalnym wygląda nieco inaczej niż połóg u kobiet, którym przeprowadzono cesarskie cięcie. W swych zasadniczych funkcjach sprowadza się jednak do jednakowego celu – powrotu do formy sprzed czasu ciąży. To zaś jest możliwe jedynie po zajściu konkretnych, niezbędnych zmian w kobiecym organizmie.
Odchody połogowe (lochia) – czego się spodziewać?
Obkurczanie się i oczyszczanie macicy wiążą się z wydaleniem tzw. odchodów połogowych. Wydaliny zawierają m.in. włókienka fibryny i skrzepy krwi, resztki tkankowe oraz fragmenty uszkodzonego nabłonka. Znajdują się w nich także liczne bakterie pochwowe, w tym paciorkowce, gronkowce i pałeczki okrężnicy. Co szczególnie ważne, odchody połogowe mają charakter zasadowy, a więc stwarzają doskonałe warunki do rozwoju drobnoustrojów. Obserwacja ich zmian fizjologicznych stanowi więc istotny element monitorowania połogu.
W pierwszych dobach po porodzie wydaliny mają charakter krwisty (czasem odchodzą też nieduże skrzepy), a następnie przybierają kolor (kolejno): brązowoczerwony, brązowy, żółty, białoszary, po czym stają się coraz bardziej surowicze. Ustępują zwykle w 3-4. tygodniu połogu. Co istotne, karmienie piersią przyspiesza zazwyczaj oczyszczanie i obkurczanie macicy, a to za sprawą uwalnianej oksytocyny.
Okres połogu – jak pielęgnować ciało?
Pierwsze dni po porodzie wymagają odpoczynku, dlatego warto zdać się na pomoc najbliższych. Ciało kobiety jest obolałe i potrzebuje wytchnienia oraz czasu, aby wrócić do formy. Szczególnie istotna jest wtedy właściwa higiena, która przeciwdziała namnażaniu drobnoustrojów i rozwojowi zakażeń. Przede wszystkim należy często podmywać krocze, obowiązkowo po skorzystaniu z toalety oraz po wymianie podkładu.
Po porodzie powinno się używać delikatnych kosmetyków do higieny intymnej (specjalnych płynów, żeli), ewentualnie szarego mydła. Można wykorzystywać środki ziołowe do podmywania (np. napar z nagietka, kory dębu, arniki) oraz preparaty antyseptyczne o właściwościach przeciwbólowych i przeciwzapalnych np. roztwór chlorowodorku benzydaminy (do stosowania 1-2 razy dziennie).
Nie zaleca się używania mydeł zasadowych oraz mycia się przy pomocy gąbek i myjek (gromadzą się w nich bakterie).
Co ważne, odchody połogowe wykluczają możliwość przesiadywania w wannie (ze względu na ryzyko zakażenia rany). Kąpiele (zwłaszcza w gorącej wodzie) mogą prowadzić do rozszerzenia naczyń i zwiększenia krwawienia. Zaleca się mycie krocza pod prysznicem, nad bidetem, ewentualnie w misce z ciepłą wodą.
Połóg a higiena rany poporodowej
Niezwykle istotnym elementem połogu jest gojenie się krocza po porodzie. Często dochodzi do jego pęknięcia lub nacięcia podczas akcji porodowej, dlatego też konieczne jest założenie szwów rozpuszczalnych lub tradycyjnych, które należy usunąć po kilku dniach. O ranę trzeba szczególnie dbać, stosując odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne.
Rana poporodowa musi mieć zapewniony dostęp powietrza. Dlatego też kobiety powinny nosić przewiewną i wygodną bieliznę z tkanin naturalnych, najlepiej bawełny. W okresie połogu trzeba zrezygnować z obcisłej garderoby, w tym rajstop czy stringów. Położne zalecają leżenie w łóżku bez dolnych części bielizny. Prześcieradło pokrywa się specjalnym podkładem, na którym kładzie się ręcznik i podpaskę typu „maxi”. Tzw. „wietrzenie krocza” korzystnie wpływa na gojenie rany. Gdy pacjentki opuszczają łóżko, zakładają podkład poporodowy, ewentualnie podpaskę „maxi” (istnieje wiele środków higienicznych dla położnic).
Higiena w trakcie połogu
Matki karmiące piersią, zanim przystawią dziecko do piersi, muszą zmienić podkład na czysty. W czasie ssania piersi przez noworodka krwawienia mogą się zintensyfikować.
Należy pamiętać o częstych zmianach podpasek (co najmniej co 3-4 godziny). Nieczyste podkłady (siedlisko drobnoustrojów) warto szybko usuwać z otoczenia.
Co oczywiste, po wymianie wkładek oraz skorzystaniu z toalety zawsze (a już bezwarunkowo w okresie połogu) powinno się starannie umyć ręce.
Panie, które martwią się wyglądem swojego ciała, najczęściej brzucha, muszą pamiętać, że potrzeba czasu, dlatego nie będą wyglądały idealnie zaraz po porodzie. Po konsultacji z lekarzem można stopniowo zacząć wykonywać ćwiczenia ujędrniające ciało. Nie mogą być jednak forsujące, a dieta odchudzająca czy noszenie pasów wyszczuplających nie powinno mieć miejsca podczas połogu.
U położnic, które dbają o odpowiednią pielęgnację i higienę miejsc intymnych, proces gojenia rany poporodowej powinien przebiegać prawidłowo. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów, należy jak najszybciej skonsultować się ze specjalistą.
Co powinno wzbudzić niepokój podczas połogu?
- Zmiana charakteru odchodów połogowych – gnilny zapach, malinowy kolor, jak i nagłe pojawienie się większych skrzepów po kilku dniach stabilnej sytuacji lub przerwa w wydalaniu odchodów.
- Problemy z wydalanymi odchodami połogowymi, którym towarzyszy gorączka i złe samopoczucie.
- Nadmierny, intensywny ból krocza w jednym miejscu.
- Zbyt duży dyskomfort związany z założonymi szwami po porodzie, uczucie nadmiernego ciągnięcia, przeszkody.
- Rana po cesarskim cięciu niegojąca się prawidłowo, pojawienie się wybrzuszenia czy siniaka.
Każdą wątpliwość warto rozwiać, choćby podczas wizyty położnej. Jednak jeśli problem nasila się, nie ustępuje, a dolegliwości wzrastają, nie należy zwlekać z wizytą u ginekologa. Trzeba pamiętać, że połóg po porodzie to także czas, kiedy mogą pojawić się komplikacje i powikłania wymagające pomocy specjalisty.
Wczesny połóg – jakie problemy mogą Cię spotkać?
We wczesnym połogu zwiększa się diureza, która ułatwia wydalanie nagromadzonego płynu tkankowego. Pęcherz powinno się opróżnić w 6. godzinie po porodzie, jednak w pierwszych godzinach połogu mogą wystąpić przejściowe problemy z oddawaniem moczu. W niektórych przypadkach należy założyć cewnik.
Kobieta po urodzeniu dziecka pierwszy stolec oddaje zwykle w 3. dniu połogu. Wcześniej, jeszcze przed porodem, zachodzą procesy fizjologicznego oczyszczania organizmu. Często podczas połogu pojawiają się żylaki odbytu (jeśli dały o sobie znać, można sięgnąć po preparaty dostępne w aptece, zazwyczaj pod postacią maści i kremów) czy zaparcia. Dieta bogata w błonnik, nawadnianie organizmu i umiarkowana aktywność fizyczna powinny przywrócić regularne wypróżnianie.
Laktacja i laktacyjny brak miesiączki
Charakterystycznym procesem okresu połogu jest produkcja mleka w gruczołach sutkowych, regulowana przez dwa hormony: prolaktynę i oksytocynę. Krótko po porodzie pojawia się głównie tzw. młodziwo, które ma w składzie więcej białek, sodu, chlorków i witaminy A, mniej natomiast węglowodanów, potasu i tłuszczu (w stosunku do właściwego pokarmu kobiecego). Wyróżnia je wysoki poziom przeciwciał IgA – niezwykle ważnych dla zdrowia dziecka, zwłaszcza w pierwszych dniach życia.
U kobiet, które nie karmią piersią, pierwsze krwawienie miesięczne występuje z reguły w ciągu 12 tygodni. Zazwyczaj początkowe cykle są bezowulacyjne. U matek karmiących krwawienie może pojawić się nawet kilkanaście miesięcy po porodzie albo dopiero po zakończeniu karmienia piersią, wydłuża się u nich również okres cykli bezowulacyjnych. Co istotne, nie zaleca się podejmować współżycia płciowego w połogu. Pary, które zdecydują się wznowić pożycie wcześniej, powinny pamiętać o zabezpieczaniu się.
To również właściwy moment, aby troską otoczyć piersi. Podrażnione i bolące brodawki można smarować odpowiednimi kremami, lecz przed każdym karmieniem konieczne jest ich dokładne oczyszczenie. Trzeba również uważać, aby w piersiach nie pojawiły się zastoje, dlatego tak duże znaczenie ma umiejętne i prawidłowe przystawianie dziecka do piersi (opróżnianie piersi do końca, naprzemienne przystawianie, karmienie na żądanie etc.).
Jakie są najczęstsze powikłania w trakcie połogu?
- Zakażenia połogowe, do których dochodzi na skutek dostania się do ran poporodowych drobnoustrojów chorobotwórczych; zazwyczaj przebiegają z gorączką i ogólnym złym samopoczuciem; możliwy jest rozwój posocznicy połogowej.
- Krwawienie spowodowane obecnością resztek łożyska, wymaga wyczyszczenia macicy oraz antybiotykoterapii.
- Połogowe zapalenie sutka, które leczy się antybiotykami, czasem chirurgicznie.
- Zakrzepica żył.
- Depresja poporodowa, która wciąż bywa bagatelizowana, może mieć jednak fatalne skutki zarówno dla matki, jak i dziecka.
Przyglądając się bliżej zakażeniom intymnym, warto zaznaczyć, że są one zagrożeniem nie tylko w czasie połogu, lecz także wcześniej – jeszcze w okresie trwania ciąży. Nieleczone infekcje grzybicze czy bakteryjne dróg rodnych bywają przyczyną poronień, przedwczesnego pęknięcia pęcherza płodowego i porodu przed terminem, czasami wewnątrzłonowej śmierci płodu, a także urodzenia dziecka o niskiej masie urodzeniowej. Bywają także źródłem zapalenia błony śluzowej i mięśnia macicy po porodzie, przedłużonego gojenia się, a nawet rozejścia się szwu po nacięciu krocza. Mogą również skutkować nawracającymi zakażeniami dróg moczowych czy zapaleniami i ropniami narządów miednicy mniejszej. Infekcje intymne u kobiet ciężarnych powinny być bezwzględnie leczone pod okiem specjalisty.
- Grażyna Gebuza, Marzena Kaźmierczak, Małgorzata Gierszewska, Estera Michalska, Problemy kobiet w połogu i ich przyczyny, „Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia”, tom 3, zeszyt 4, s. 200-295, 2010, [dostęp: 28 kwietnia 2019], <http://www.ptmp.com.pl/png/png3z4_2010/PNG34-09-Gebuza.pdf>