Konflikt serologiczny – czym jest, kiedy występuje? Jak wpływa na ciążę?

Konflikt serologiczny to zjawisko polegające na wytwarzaniu przeciwciał odpornościowych atakujących krwinki czerwone płodu. To następstwo niezgodności serologicznej, która dotyczy matki i płodu. Zobacz, kiedy występuje konflikt serologiczny, na czym polega i jakie niesie ryzyko dla ciąży.  

Co to jest konflikt serologiczny?

Konflikt serologiczny to zaburzenie prowadzące do choroby hemolitycznej płodu lub noworodka. Do nieprawidłowości dochodzi, gdy przeciwciała odpornościowe matki atakują antygeny znajdujące się na krwinkach czerwonych nienarodzonego dziecka, odbierając je jako zagrożenie. 

Choroba hemolityczna dziecka może przebiegać z różnym nasileniem. Aktualnie dostępne są jednak metody zarówno profilaktyczne, jak i lecznicze, a ich przestrzeganie może zniwelować konsekwencje groźne dla dziecka.

Niezgodność serologiczna – jakich grup krwi dotyczy? 

Konflikt serologiczny bywa mylnie uznawany za niezgodność pomiędzy krwią matki i ojca. W istocie, to zjawisko może pojawić się najczęściej, gdy matka ma grupę krwi z czynnikiem Rh ujemnym (-), a ojciec dziecka Rh dodatni (+). Jednak mowa wówczas o niezgodności serologicznej, która predysponuje do wystąpienia konfliktu, a nie o samej chorobie. 

Niezgodność serologiczna pojawia się, ponieważ grupa krwi z czynnikiem dodatnim jest znacznie częściej spotykana i cechuje się obecnością antygenu D na powierzchni krwinek czerwonych. Z kolei Rh ujemny bez wspomnianego antygenu dotyczy zaledwie 15% kobiet. Jeśli dziecko dziedziczy grupę krwi po ojcu, co dzieje się w ok. 60% przypadków, wówczas organizm matki może odpierać krew dziecka jako ciało obce i usiłować ją zwalczyć. 

Warto jednak zaznaczyć, że dziecko rodziców niezgodnych serologicznie nie zawsze będzie miało objawy choroby. Konflikt serologiczny pojawia się, gdy dojdzie już do wytworzenia przeciwciał przeciwko antygenom płodu odziedziczonym po ojcu. Aby do tego doszło, krew płodu musi połączyć się z krwią matki. Przeciwciała nie są wytwarzane, jeśli krew płodu nie przenika przez barierę łożyskową. 

Kiedy występuje konflikt serologiczny?

Aby doszło do wytwarzania przeciwciał musi dojść do kontaktu krwi płodu z krwioobiegiem matki. W trakcie ciąży organizm dziecka jest oddzielony od krwi matki, choć mogą pojawić się mikroprzecieki. Zwykle nie są jednak groźne, ponieważ znikoma ilość krwi jest niewystarczająca do uruchomienia układu odpornościowego.

Inaczej natomiast jest w trakcie porodu, odklejenia się łożyska, poronienia lub zabiegów przeprowadzanych w trakcie ciąży. Krew płodu, przedostająca się do krwioobiegu matki w ilości powyżej 0,2 ml, zwykle inicjuje wytwarzanie przeciwciał obronnych. Układ odpornościowy rozpoczyna wówczas niszczenie krwinek czerwonych dziecka, co określa się właśnie jako konflikt serologiczny.

Konflikt serologiczny a druga ciąża – zagrożenie

Jeśli przeciwciała zostaną po raz pierwszy wytworzone podczas porodu pierwszego dziecka, najczęściej nie dochodzi do powikłań u noworodka. Czas porodu jest zbyt krótki, by mogło dojść do zaburzeń. 

Konflikt serologiczny jest natomiast o wiele bardziej prawdopodobny w przypadku kolejnej ciąży. Raz wytworzone przeciwciała nie znikają, a krążą w organizmie matki przez wiele lat. Kobieta, która ponownie zaszła w ciąże lub poroniła, posiada już przeciwciała, które mogą przedostać się przez łożysko i atakować kolejne dziecko.    

Konflikt serologiczny – objawy choroby hemolitycznej u dziecka 

Niezgodność serologiczna w minimalnym stopniu może utrudniać zajście w ciążę lub zwiększać ryzyko poronienia. Zwykle choroba hemolityczna wpływa na stan zdrowia, a nie na sam przebieg ciąży. Niemniej jednak brak opieki lekarskiej może doprowadzić do poważnych konsekwencji już na etapie życia płodowego. 

U dzieci z chorobą hemolityczną najczęściej dochodzi do rozwoju ciężkiej niedokrwistości (anemii). Dziecko może mieć blady odcień skóry, powiększone narządy wewnętrzne (wątrobę i śledzionę), a także problemy z oddychaniem. Do powiększenia narządów dochodzi, ponieważ w wyniku niedostatecznej ilości czerwonych krwinek, organizm dziecka wzmaga ich produkcję nie tylko w szpiku kostnym, lecz także m.in. w wątrobie i śledzionie. 

Konflikt serologiczny nieco rzadziej wywołuje objawy, takie jak:

• ciężka żółtaczka hemolityczna – w wyniku niszczenia krwinek czerwonych wytwarza się bilirubina. Bez odpowiednich kroków może dojść do znacznego podniesienia stężenia bilirubiny, co prowadzi nawet do uszkodzenia mózgu dziecka będącego przyczyną m.in. niedorozwoju umysłowego, niedosłuchu czy porażenia mózgowego;
• uogólniony obrzęk płodu – nienarodzone dziecko może mieć obrzęk skóry i tkanki podskórnej, niekiedy pojawiają się wybroczyny. Dzieje się tak, ponieważ narastające niedotlenienie, które wynika z niedostatecznej ilości krwinek, sprawia, że naczynia krwionośne zaczynają przepuszczać wodę. W jamie brzusznej dziecka gromadzi się płyn, a serce stopniowo staje się niewydolne. Ta postać konfliktu serologicznego uznawana jest za najcięższą i może prowadzić do śmierci dziecka jeszcze w łonie matki.   

Jak zdiagnozować konflikt serologiczny – tabela, kalkulator, badania

Niezgodność serologiczna dotyczy szacunkowo zaledwie 3 na 1000 kobiet w ciąży. Konflikt serologiczny nie występuje, jeśli matka ma Rh+, a ojciec Rh– czy Rh+, dlatego w takich przypadkach nie ma konieczności sprawdzania, czy tabela poszczególnych kombinacji wskazuje na ryzyko.  

Jeśli rodzice chcą wiedzieć, czy konflikt serologiczny może dotyczyć ich dziecka, kalkulator wskazujący prawdopodobieństwo grupy krwi nie ma żadnego zastosowania. Znając grupę krwi matki i ojca, możemy jedynie stwierdzić niezgodność, a do diagnozy konfliktu służą inne badania.   

Jak sprawdzić, kiedy występuje konflikt serologiczny? Podstawowym badaniem wykonywanym w ciąży jest oznaczenie przeciwciał anty-D, co określa się jako odczyn Coombsa. Jeśli przeciwciała nie zostały wytworzone, kobieta w trakcie trwania ciąży oraz tuż po porodzie otrzymuje immunoglobulinę anty-D (o ile dziecko jest Rh+), która ma zapobiegać wytwarzaniu się wspomnianych przeciwciał. Takie działanie stosuje się jako profilaktykę konfliktu serologicznego w następnej ciąży. 

Jeśli natomiast w trakcie ciąży stwierdzi się obecność niebezpiecznych przeciwciał, konieczne jest przeprowadzanie badań mierzących ich poziom co cztery tygodnie. Jeśli poziom przeciwciał przeciwkrwinkowych jest wysoki lub gdy podczas badania ultrasonograficznego (USG) podejrzewa się chorobę hemolityczną u dziecka, konieczne może okazać się wykonanie dodatkowych badań, takich jak amniopunkcja lub kordocenteza. 

Konflikt serologiczny – profilaktyka i leczenie

Najistotniejsza w przypadku ciąży u kobiet z grupą krwi Rh (–) jest profilaktyka. Szacuje się, że podanie immunoglobuliny anty-D w okresie ciąży oraz tuż po porodzie jest skuteczne nawet w 99% przypadków. W Polsce najczęściej praktykuje się podanie immunoglobuliny w ciągu 72 godzin po porodzie. Warunkiem jest brak stwierdzenia obecności przeciwciała w badaniach diagnostycznych. Związek podaje się ją także kobietom, które mają grupę krwi Rh minus oraz przebyły poronienie, ciążę pozamaciczną, krwotok w trakcie ciąży lub inwazyjne badanie. 

W przypadku, gdy u płodu stwierdza się objawy choroby hemolitycznej, konieczne może okazać się wewnątrzmaciczne przetaczanie krwi. Za pomocą transfuzji dziecko otrzymuje krew pozbawioną antygenu D, która nie inicjuje wytwarzania przeciwciał przez organizm matki. Po narodzinach konflikt serologiczny jest leczony w zależności od stopnia rozwoju choroby.