Rzeżączka – czym jest, jakie są jej objawy i jak ją leczyć?

Rzeżączka, obok nierzeżączkowego zapalenia cewki moczowej, należy do najczęstszych niewirusowych chorób przenoszonych drogą płciową. Odpowiadają za nią bakterie Gram-ujemne – dwoinki rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae). Do zakażenia gonokokami dochodzi podczas kontaktu płciowego z osobą chorą.

Transmisja zakażenia rzeżączką

Rzeżączka przenosi się głównie drogą płciową (dotyczy to zarówno stosunków genitalnych, jak i oralnych czy analnych), stąd zapadają na nią przede wszystkim młode osoby aktywne seksualnie – większość stanowią pacjenci w przedziale wiekowym 15-29 lat. Co ważne, ryzyko zakażenia jest większe w przypadku kobiet niż mężczyzn. Podczas jednorazowego stosunku dopochwowego u pań wynosi ono 60-90 proc., zaś u mężczyzn 20-40 proc. – zależy to m.in. od różnic w budowie anatomicznej narządów płciowych. 

Zakażenie przenosi się na skutek bezpośredniego kontaktu wydzielin błon śluzowych osoby zarażonej z osobą zdrową. Do wrót zakażenia należy zaliczyć przede wszystkim śluzówkę:

• cewki moczowej,
• szyjki macicy,
• odbytnicy,
• gardła,
• spojówek.

Rzeżączka może przenosić się również w czasie porodu fizjologicznego z matki na noworodka, co grozi przede wszystkim zapaleniem spojówek u dziecka. Aktualnie zakażenia tego rodzaju występują rzadko. Zapobiega im zabieg Credégo, który jednak nie chroni przed zapaleniem spojówek na skutek zakażenia Chlamydia trachomatis.

Jak to zostało wspomniane, rzeżączkę wywołuje Gram-ujemna bakteria Neisseria gonorrhoeae, czyli dwoinka rzeżączki. Gonokoki charakteryzują się stosunkowo krótkim okresem wylęgania, wysoką zakaźnością oraz umiejętnością przetrwania w drogach płciowych. Dwoinka rzeżączki może współistnieć z innymi drobnoustrojami śluzówki narządów płciowych, w tym Candida albicans, Trichomonas vaginalis, Chlamydia trachomatis.

Rzeżączka – objawy u mężczyzn

Okres wylęgania rzeżączki u mężczyzn wynosi najczęściej od 2 do 8 dni i zwykle objawia się ostrym zapaleniem cewki moczowej. Pacjenci skarżą się przede wszystkim na ropny bądź śluzowo-ropny wyciek z cewki moczowej i dolegliwości bólowe, które intensyfikują się w trakcie mikcji. Rzadziej chorobie towarzyszą tkliwość i obrzęk najądrzy albo zapalenie żołędzi. Zakażenie może mieć przebieg bezobjawowy, chociaż w przypadku panów to rzadkość – około 10 proc. przypadków. 

W razie dodatkowego zakażenia chlamydiami, po kilku tygodniach od wyleczenia rzeżączki rozwija się porzeżączkowe zapalenie cewki moczowej (penicylina i spektynomycyna nie mogą zwalczyć tej infekcji).

W przypadku zakażenia odbytnicy (transmisja drogą analną) z odbytu sączy się wydzielina, występuje ból odbytu lub okolic odbytu.

Rzeżączka – objawy u kobiet

Czas inkubacji zakażenia wynosi u pań od 7 do 14 dni, przy czym szacuje się, że nawet połowa zakażeń nie daje u kobiet żadnych objawów. Najczęściej rozpoznaje się rzeżączkowe zapalenie szyjki macicy. Choroba przebiega ze zwiększeniem ilości wydzieliny pochwowej, której mogą towarzyszyć ropne upławy, pieczenie pochwy, ból podczas mikcji, tkliwość podbrzusza lub zmiana obserwowana podczas krwawień miesiączkowych – mogą pojawić się krwawienia śródcykliczne, a okres może być obfitszy i dłuższy. W pewnych przypadkach, w wyniku spływania wydzieliny z układu moczowo-płciowego, dochodzi również do zapalenia odbytu.

Objawy w ostrym zapaleniu cewki moczowej u kobiet są mniej nasilone niż u mężczyzn. Na ogół pacjentki skarżą się na pieczenie i ból podczas oddawania moczu, zmiany w obrębie ujścia zewnętrznego cewki moczowej (zaczerwienienie, obrzęk) lub wydzielinę z cewki moczowej (ropną bądź śluzowo-ropną).

Co ważne, zakażenie gardła (transmisja drogą oralną) w przypadku kobiet i mężczyzn przebiega bezobjawowo (około 90 proc. przypadków).

Zakażenie rzeżączką – czy dotyczy tylko narządów płciowych?

Nie, nie tylko – choroba najczęściej zajmuje cewkę moczową, kanał szyjki macicy, okolice odbytu, gardło lub spojówki. W większości przypadków ogranicza się do wymienionych tu obszarów, lecz może też rozszerzać się drogą wstępującą i wywoływać poważne powikłania.

Do typowych powikłań rzeżączki u mężczyzn należą zapalenie gruczołów Tysona i zapalenie gruczołów opuszkowo-cewkowych. Może dojść również do komplikacji charakterystycznych zarówno dla rzeżączki, jak i chlamydiozy (wspomniane wyżej zapalenie najądrzy lub zapalenie gruczołu krokowego, które mogą skutkować niepłodnością). Jeśli zaś chodzi o powikłania występujące u kobiet (związane z rzeżączką i chlamydiozą), obejmują one:

• zapalenie narządów miednicy mniejszej, 
• ropień okołowątrobowy i okołowyrostkowy, 
• zapalenie gruczołu przedsionkowego większego, 
• ciążę pozamaciczną,
• poronienie, 
• niepłodność.

Istnieją również komplikacje rzeżączki, które występują u obu płci, np. zapalenie spojówek przeniesione z innych obszarów, rzeżączka rozsiana i zapalenie stawów (w przypadku rozsiewu bakterii z zakażonych błon śluzowych drogą krwi).

Metody leczenia rzeżączki

W leczeniu rzeżączki stosuje się przede wszystkim antybiotyki.

Niektóre powikłania rzeżączki wymagają leczenia operacyjnego. Zawsze należy przebadać (i ewentualnie poddać leczeniu) partnerów seksualnych osoby chorej, także nosicieli bezobjawowych (dotyczy to kontaktów płciowych z ostatnich 3 miesięcy).

Szacuje się, że nawet u 20 proc. mężczyzn i 40 proc. kobiet z rzeżączką doszło do zainfekowania Chlamydia trachomatis. Dlatego pacjentów powinno się podać również badaniom w kierunku zakażenia chlamydiami i – gdy to konieczne – wdrożyć odpowiednie leczenie. W procesie terapeutycznym stosuje się nifuratel podawany doustnie i/lub miejscowo (z nystatyną). Terapię można prowadzić też przy pomocy antybiotyków (tetracyklin, makrolidów, fluorochinolonów). Jednocześnie warto łagodzić uciążliwe objawy pojawiające się w obszarach intymnych, jak pieczenie, świąd czy zaczerwienienie. Pomaga w tym roztwór chlorowodorku benzydaminy, który można stosować m.in. w formie irygacji pochwy. 

Rzeżączka u dzieci – jak przebiega jej leczenie?

Co ważne, chociaż to rzadkie sytuacje, należy pamiętać także o zakażeniach wśród najmłodszych. U noworodków, które zostały urodzone przez matkę chorującą na rzeżączkowe zapalenie cewki moczowej, podaje się odpowiedni antybiotyk. Jeśli zaś chodzi o starsze dzieci, dawki antybiotyków powinny być dostosowane do ich masy ciała, a aplikacja wymaga również konsultacji z pediatrą. U dzieci ważących powyżej 45 kg rzeżączkę leczy się tak, jak u dorosłych. Podobnie najmłodsi ze stwierdzoną rzeżączką powinni być przebadani także w kierunku kiły oraz opisanej wyżej chlamydiozy.

Czy rzeżączka jest w pełni wyleczalna? Jeśli nie doszło do poważnych, trwałych powikłań, tak – jak najbardziej można ją całkowicie wyleczyć.

Jak zapobiegać zakażeniu rzeżączką?

Podstawą, tak jak w przypadku wszelkich chorób przenoszonych drogą płciową, jest unikanie przygodnych stosunków z partnerami, o których zdrowiu niewiele wiemy. Jeśli zaś do takich dojdzie, konieczne jest poprawne stosowanie prezerwatywy – to jedyna metoda antykoncepcji, która chroni przed tego typu zakażeniem (warto pamiętać, że tabletki antykoncepcyjne mają za zadanie chronić przed nieplanowaną ciążą, w żaden sposób nie zabezpieczają jednak przed chorobami wenerycznymi).

Warto pamiętać także o odpowiedniej higienie osobistej oraz uważnym korzystaniu z publicznych toalet. Jeśli jednak pojawi się podejrzenie zakażenia, należy jak najszybciej udać się na konsultację lekarską i rozpocząć stosowne leczenie – to niezwykle istotne nie tylko dla zdrowia intymnego, lecz także funkcjonowania organizmu.

---

• Bignell, Ch., Unemo, M., Europejskie zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne w rzeżączce u dorosłych, 2012, Przegląd Dermatologiczny 2014, 101(2), 168–178 [dostęp: 23.11.2019] https://search.proquest.com/openview/0c3e18cadbd9f8e06abd01f71e7dad04/1?pq-origsite=gscholar&cbl=1286336

• Firląg-Burkacka, E., Szetela, B. (2010). Choroby przenoszone drogą płciową W: Zalecenia PTN AIDS dotyczące zasad opieki nad osobami zakażonymi HIV (s. 152-172). Warszawa: Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS [dostęp: 23.11.2019] http://ptnaids.com/attachments/article/20/rekomendacje2010.pdf#page=149