Opryszczka narządów płciowych jest jedną z najczęstszych chorób wenerycznych. Wywołują ją wirusy herpes simplex, przede wszystkim HSV-2. Objawy opryszczki narządów płciowych to świąd i pieczenie skóry, a także ropne pęcherzyki. W leczeniu stosuje się acyklowir, który łagodzi dolegliwości i skraca okres trwania choroby, lecz nie jest w stanie całkowicie wyeliminować jej przyczyny – wirusów, które po zakażeniu pozostają w organizmie na zawsze.

Opryszczka narządów płciowych – jak można się zarazić?

Opryszczka narządów płciowych to jedna z najczęściej występujących chorób przenoszonych droga płciową. Wywołują ją ,,wirusy opryszczki”, należące do rodziny herpes simplex – głównie typu drugiego (HSV-2), lecz niekiedy zdarza się, że i typu pierwszego (HSV-1). Do zakażenia dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu. Cząsteczki wirusa wnikają do zdrowego organizmu albo przez uszkodzoną skórę, albo nieuszkodzone błony śluzowe. HSV-2 przenosi się wyłącznie w wyniku kontaktów seksualnych, HSV-1 drogą kropelkową. Do zakażeń łatwiej dochodzi u kobiet niż mężczyzn, ze względu na budowę anatomiczną żeńskiego organizmu. Większe ryzyko zachorowania obejmuje osoby, które wcześnie rozpoczęły współżycie oraz mają dużą liczbę partnerów seksualnych. Czynnikiem predysponującym jest ponadto uprawianie seksu bez zabezpieczenia oraz niedostateczna higiena intymna. Choć wiadomo, że opryszczka narządów płciowych jest bardzo powszechnym problemem, nie ma sposobu, aby dokładnie oszacować częstotliwość jego występowania. Dzieje się tak z trzech powodów:

• pierwszym jest bezobjawowe zakażenie pierwotne, 
• drugim, niewielki odsetek osób zgłaszających się do lekarza z objawami opryszczki genitalnej,
• trzecim, wciąż spora liczba błędnych rozpoznań.

Choroba uznawana w opinii społecznej za banalną, jest niedoceniana. Zakażenie HSV, mimo podjętego leczenia, pozostaje na całe życie. Zdolność latencyjne wirusów herpes simplex i ich łatwa droga przenoszenia pozwalają im szerzyć się na ogromną skalę. Nosicielstwo HSV może dotyczyć 80% światowej populacji. WHO szacuje, że na opryszczkę narządów płciowych choruje pół miliarda ludzi, a większość z nich nawet o tym nie wie. Zakażenie przynosi wstydliwe objawy, dyskomfort fizyczny i psychiczny, poza tym jest niebezpieczne dla życia w okresie płodowym i noworodkowym. HSV- 2 wywołują opryszczkę narządów płciowych, ale też zapalenie opon rdzeniowo-mózgowych. Zakażenie herpes simplex może mieć nieobliczalny przebieg. Naukowcy wiążą je ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia HIV, choroby Alzheimera i nowotworów, a rozumiejąc zagrożenie, poszukują szczepionki, która ograniczyłaby 

tę coraz bardziej szerzącą się chorobę. 

Opryszczka narządów płciowych – objawy zakażenia

Infekcja HSV-2 może dawać bardzo skąpe objawy bądź przebiegać bezobjawowo. Dzieje się tak przeważnie przy pierwotnych zakażeniach. U około 25% osób, badających się w kierunku opryszczki narządów płciowych, testy wykazują obecność przeciwciał na HSV-2, co potwierdza przebytą już wcześniej chorobę. Jeśli pierwsze zakażenie herpes simplex typu drugiego daje objawy, są to typowo opryszczkowe zmiany skórne. Zaczyna się od miejscowego zaczerwienienia. Uczucie mrowienia, pieczenia i swędzenia poprzedza pojawienie się wykwitów – ropnych pęcherzy, nadżerek i płytkich owrzodzeń. To niewielkie zmiany skórne, które samoistnie pękają, goją się i znikają. Nie należy ich wyciskać ani przebijać, ponieważ nie przyspieszy to leczenia, a może doprowadzić do rozsiania zakażenia. W większości przypadków po pierwszym epizodzie opryszczki narządów płciowych, choroba powraca w przeciągu dwunastu miesięcy. Kolejne zachorowanie przebiega jednak na ogół łagodnie i szybko, a zmiany skórne są jednostronne. Zdarza się, że oprócz objawów w okolicy genitalnej pojawią się także objawy ogólnoustrojowe. Zwłaszcza u kobiet opryszczka narządów płciowych może przynieść gorączkę, dreszcze, bóle mięśni i stawów, migrenę. Typowo kobiecym objawem jest tu także dyzuria, czyli ból i pieczenie podczas oddawania moczu. 

Jak wygląda opryszczka narządów płciowych?

Drobne zmiany pęcherzykowe lokalizują się na żywoczerwonym podłożu na błonie śluzowej. Wśród wykwitów opryszczkowych najczęściej pojawiają się nadżerki i drobne owrzodzenia wypełnione płynem ropnym. Takie zmiany rzadko są głębokie, więc na ogół nie pozostawiają blizn – choć może się tak zdarzyć. Towarzyszy im ból, świąd i pieczenie. Opryszczka narządów płciowych u mężczyzn pojawia się w obrębie żołędzi, napletka, prącia i moszny, natomiast u kobiet zmiany chorobowe lokalizują się w okolicy sromu, pochwy, także szyjki macicy. Zakażenie wewnątrzmaciczne rodzi poważne zagrożenie dla płodu – HSV jest udowodnionym patogenem o działaniu poronnym. 

Opryszczka narządów płciowych – leczenie i profilaktyka

Diagnostyka HSV

Opryszczkę narządów płciowych diagnozuje się przeważnie na podstawie wywiadu i oceny zmian skórnych. Dodatkowe badania zleca się kobietom w ciąży i ich partnerom oraz u pacjentów obciążonych nawracającymi chorobami układu moczowo-płciowego. Wskazaniem do rozszerzonej diagnostyki, pozwalającej wykryć typ wirusa i odróżnić opryszczkę pierwotną od nawrotowej, są choroby autoimmunologiczne, nowotworowe, a także wszystkie stany wywołujące osłabienie odporności. 

Wśród badań w kierunku HSV stosuje się testy laboratoryjne i mikroskopowe. Jednym z nich jest bardzo czuły test Tzancka. To badanie cytologiczne wymazu z dna pęcherza ropnego. W procesie diagnostycznym stosuje się również badania serologiczne, pozwalające wykryć swoiste przeciwciała. Najbardziej miarodajną, lecz bardzo kosztowną metodą potwierdzenia opryszczki narządów płciowych jest PCR – reakcja łańcuchowa polimerazy, umożliwiająca odczytanie DNA wirusów, będących sprawcami choroby.

Leczenie opryszczki narządów płciowych

W leczeniu zakażeń HSV stosuje się leki przeciwwirusowe hamujące replikację patogenu. Najczęściej przepisuje się acyklowir, zdecydowanie rzadziej walacyklowir. Z ich pomocą można złagodzić objawy choroby i skrócić czas ich trwania, aczkolwiek nie ma dziś sposobu na to, aby zmienić przebieg zakażenia ani wyeliminować jego źródło. Co więcej, aby wymienione wyżej leki spełniły swoją funkcję, muszą być podane w odpowiednim czasie – nie później niż piątego dnia od wystąpienia pierwszych objawów. W niektórych przypadkach acyklowir podaje się profilaktycznie, aby zapobiec wystąpieniu lub nawrotowi HSV. 

Acyklowir jest dostępny w postaci tabletek, kremu i roztworu do infuzji. Rodzaj leku dobiera się w zależności od nasilenia objawów opryszczki narządów płciowych oraz cech indywidualnych pacjenta. Bezpieczeństwo stosowania acyklowiru w I trymestrze ciąży potwierdzili naukowcy ze Statens Serum Institut w Kopenhadze. Ze względu na ryzyko zakażenia okołoporodowego ciężarne z obciążonym wywiadem powinny przyjmować leki przeciwwirusowe od 36. tygodnia ciąży do rozwiązania. U pacjentek z opryszczką narządów płciowych rozważa się wykonanie cesarskiego cięcia, zwłaszcza gdy objawy HSV-2 wystąpiły na 6 tygodni przed planowanym porodem. 

Leczenie opryszczki narządów płciowych to nie tylko stosowanie leków przeciwwirusowych. Duże znaczenie ma także pielęgnacja okolic intymnych. Właściwa higiena intymna pozwoli ograniczyć rozprzestrzenianie się wirusów i złagodzić męczące objawy choroby. Pomocny może okazać się roztwór dopochwowy z benzydaminą, który działa przeciwzapalnie, antyseptycznie i znieczulająco. Warto sięgnąć też po maści z lidokainą, zimne okłady oraz środki wspierające odporność. Trzeba przy tym pamiętać o zachowaniu wstrzemięźliwości seksualnej aż do czasu całkowitego wyleczenia (zagojenia się strupków). 

Profilaktyka

Opryszczka narządów płciowych przynosi dyskomfort fizyczny, związany z objawami choroby, oraz psychiczny, wynikający z poczucia wstydu i obawy przed zakażeniem partnera. To powszechnie występująca choroba, jednak wciąż niestety nieuleczalna – wirus HSV zostaje w organizmie na zawsze. Najlepszym sposobem, aby się go ustrzec, jest pozostawanie w monogamicznym związku, w którym oboje partnerów nie miało objawów HSV. Przed opryszczką genitalną można też ochronić się, używając w trakcie stosunku prezerwatywy. Kluczowa jest również higiena osobista. Opryszczką narządów płciowych można bowiem zarazić się nie tylko w wyniku kontaktów seksualnych, lecz także podczas rozmowy czy korzystania z rzeczy należących do osoby zakażonej. 

---

A. B. Serwin i wsp., Opryszczka narządów płciowych – nadal istotny problem epidemiologiczny i kliniczny, “Przegląd Epidemiologiczny” 2010, nr 64, str. 381-385