Wirus HPV – zakażenie, objawy, leczenie

O wirusie brodawczaka ludzkiego, czyli inaczej HPV, mówi się w ostatnich latach bardzo wiele. Zakażenie HPV jest jednym z czynników, które znacznie zwiększają ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy. Powoduje różnego rodzaju zmiany, w tym właśnie nowotworowe.

Co należy wiedzieć o wirusie HPV?

Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego może prowadzić do powstania zmian nowotworowych, ale także przednowotworowych oraz łagodnych. Dochodzi do nich przede wszystkim w okolicach narządów płciowych, odbytu, ale także narządów pozagenitalnych, w tym głowy i szyi. Wiele zależy od rodzaju wirusa, a HPV liczy sobie ponad 120 odmian. Co ważne, duża część z nich nie powoduje żadnych objawów i mija samoistnie (po około 2 latach).

HPV to jedno z najczęstszych zakażeń wywołanych przez wirusy, które są przenoszone drogą płciową. Dane wskazują, że nawet  50-80 proc. osób będących aktywnymi seksualnie może borykać się z przejściowym zakażeniem. Dużą część z nich stanowią osoby bardzo młode – mające 15-25 lat. Wraz z wiekiem, liczba nowych zakażeń spada. Co istotne, jest to zakażenie, które może nawracać.

Jakie są rodzaje wirusa HPV?

• Niskoonkogenne – ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy jest w tym przypadku niewielkie, a brodawkowate zmiany, które mogą pojawiać się u zakażonych wirusem kobiet i mężczyzn, są łagodne. Najczęstsze z niskoonkogennych wirusów HPV to typy 6 i 11, powodujące wystąpienie w okolicach intymnych m.in. kłykcin kończystych (choroba objawia się białawymi lub różowymi wykwitami, które mają brodawkowatą powierzchnię; najczęściej występują na wargach sromowych oraz w okolicy krocza i odbytu).
• Wysokoonkogenne – w tym wypadku ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej jest podwyższone, przy czym nie jest to tylko rak szyjki macicy, lecz także np. rak pochwy, sromu czy odbytu. Najczęstsze z nich to typ 16,18,45 oraz 31, a najrzadszy to 66.

Do zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego najczęściej dochodzi w trakcie kontaktów seksualnych. Co ważne, nie są to tylko kontakty dopochwowe, lecz także oralne lub analne. Chodzi tu o bezpośredni kontakt z zakażoną błoną śluzową i skórą. W związku z tym, prezerwatywa nie jest środkiem, który w stu procentach ochroni nas przed wirusem. Nie zabezpiecza ona m.in. warg sromowych, moszny czy okolic odbytu, które to także mogą stać się źródłem zakażenia drugiej osoby.

Przypadki wynikające z zakażenia się poprzez zastosowania tych samych artykułów higienicznych, czy np. ręczników, które stosuje też osoba zajęta wirusem, są niezwykle rzadkie. Zakażenie możliwe jest także poprzez przejście wirusa z matki na płód lub podczas pielęgnacji noworodka, którą zajmuje się osoba mająca HPV.

Przeczytaj również: Biocenoza pochwy – cena, przygotowanie do badania, interpretacja wyników

Co zwiększa ryzyko zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego?

• posiadanie wielu partnerów seksualnych,
• partner/partnerka, który posiada wielu partnerów/partnerek,
• wczesna inicjacja seksualna,
• współwystępowanie innych chorób, które przenoszone są drogą płciową,
• wynik badania cytologicznego, który nie jest w normie,
• rak prącia u partnera,
• rak sromu u partnerki,
• osłabienie układu immunologicznego,
• brak odpowiedniej higieny, kontakt skóry z toaletami publicznymi, używanie wspólnych z innymi ręczników, bielizny etc.,
• palenie papierosów.

Objawy zakażenia wirusem HPV i związane z nim choroby

W większości przypadków przebieg zakażenia jest bezobjawowy. Mogą pojawiać się  kłykciny, zmiany brodawkowate czy też przedrakowe i nowotworowe. Może towarzyszyć im także świąd, upławy, pieczenie lub nieprawidłowe krwawienia. Jakie choroby mogą wystąpić w związku z zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego?

• Kłykciny kończyste

Jak zostało już wspomniane, choroba wiąże się z wystąpieniem wykwitów w obrębie warg sromowych, krocza, odbytu, ale także na błonach śluzowych znajdujących się w jamie ustnej. Mogą pojawić się również w pochwie, cewce moczowej oraz szyjce macicy, w której występują pod postacią tzw. kłykcin płaskich. Przybierają wtedy formę zgrubiałego nabłonka, który znajduje się u ujścia zewnętrznego szyjki. U mężczyzn choroba rozwija się na prąciu, szczególnie dotyczy żołędzi, wewnętrznej części napletka oraz cewki moczowej.

•  Bowenoid papulosis

Inaczej grudkowatość bowenoidalna, są to zmiany mające formę drobnych grudek pojawiających się na wargach sromowych, w okolicy odbytu lub też w pachwinach. Nieraz mają one tendencję do zlewania się i przebarwień (różowych lub delikatnie brunatnych). U mężczyzn zmiany chorobowe występują głównie na żołędzi. Objawy te bardzo często ustępują samoistnie (dotyczy to szczególnie młodych osób). Jest to jednak choroba uważana za stan przedrakowy, stąd też konieczne jest monitorowanie owych zmian.

• Choroba Bowena

Jest to postać raka kolczystokomórkowego, który znajduje się w przedinwazyjnym stadium. Występuje pod postacią płaskiego, gładkiego, czerwonego, odgraniczonego ogniska – nie przekracza błony podstawnej. Co istotne, rozwija się przez wiele lat i sam z siebie nie ustępuje. Jeśli dołączą się do tego inne objawy, jak krwawienia, możliwe jest, że choroba przeistoczyła się w inwazyjny typ raka. Jest to choroba pojawiająca się najczęściej u mężczyzn, w okolicy żołędzi. U kobiet występuje rzadko, a jeśli się pojawia, zajmuje najczęściej obszar sromu. Co ważne, należy w tym kontekście wspomnieć o erytroplazji Queyrata, która jest uważana za szczególną postać choroby Bowena. Rozwija się właśnie w obrębie genitaliów.

Sprawdź również: Wymaz z pochwy – w jakich okolicznościach poninno się go wykonać? Jak przygotować się do badania?

HPV i rak szyjki macicy 

Największy niepokój budzi jednak rak szyjki macicy. Wykrycie wirusa HPV, szczególnie rodzaju wysokoonkogennego, od razu zapala czerwoną lampkę. Jak wskazują dane, nawet 70 proc. zachorowań na raka szyjki macicy wiąże się z wirusem HPV o typie 16 lub 18. Co ważne, nie jest to czynnik wystarczający do zachorowania. Na drodze kobiety muszą pojawić się także inne kancerogenne determinanty.

Jak najszybsze wykrywanie zarówno występujących już zmian nowotworowych, jak i przednowotworowych jest niezwykle istotne, chociażby z tego powodu, że nawet 50 proc. przypadków zachorowań na raka szyjki macicy kończy się śmiercią. Co więcej, jest to drugi pod względem częstości występowania nowotwór złośliwy pojawiający się wśród kobiet. Ilość zgonów niewątpliwie wiąże się m.in. z późnym wykrywaniem choroby.

Jak wykryć wirusa HPV oraz raka szyjki macicy?

Rak szyjki macicy mógłby jednak być wykrywany znacznie wcześniej, co w dużej mierze zależy od samych pacjentek i prowadzonej przez nie profilaktyki zdrowotnej. Do wykrycia tego typu nowotworu, ale także zakażenia jakimkolwiek typem wirusa HPV, nie jest potrzebne żadne skomplikowane badanie. Jest to bowiem cytologia, którą można wykonać podczas standardowej wizyty ginekologicznej (badania nie przeprowadza się w trakcie miesiączki). 

Zaleca się wykonywanie jej minimum raz na 3 lata, a u niektórych kobiet raz na rok. Zwiększona częstotliwość badania powinna mieć miejsce np. w przypadku obniżonej odporności czy leczenia nadżerki lub stanów przedrakowych szyjki macicy. Test należy wykonać wcześniej także w przypadku zmiany partnera seksualnego. U kobiet często zmieniających partnerów ryzyko zakażenia HPV jest większe. Co ważne, badanie powinno być wykonywane także u kobiet będących w ciąży – w I trymestrze. 

Leczenie wirusa HPV

Sposobów pozbycia się wirusa HPV niestety nie ma. Nie istnieje jeszcze taki lek, natomiast w większości przypadku organizm zwalcza go sam. Jeśli nie pojawiają się objawy, zakażona osoba nie jest nawet świadoma toczącego się w jej organizmie procesu, którym dowodzi układ immunologiczny. 

Jeśli zaś chodzi o choroby, które wirus brodawczaka ludzkiego wywołuje, metod ich leczenia jest wiele. Gdy pojawiają się np. kłykciny kończyste, może być zastosowana farmakoterapia, ale też zabiegi mające na celu operacyjne usunięcie brodawek narządów płciowych. Inne formy leczenia to np. kriochirurgia, która usuwa zmiany poprzez ich wymrażanie, czy też laseroterapia. Należy pamiętać, aby tego typu zabiegi wykonywali sprawdzeni specjaliści w profesjonalnych klinikach.

Szczepionka przeciwko HPV

Co jednak ważne, brak skutecznego leku na wirusa nie wyklucza możliwości zaszczepienia się przeciwko niemu. Szczepionki przeciwko wirusowi HPV wykazują wysoką skuteczność. Chronią przy tym nie tylko przed zakażeniem samym wirusem, lecz także zachorowaniem na raka szyjki macicy, który przyczynowo wiąże się m.in. z wirusem HPV typu 16 i 18. Jak wskazują niektóre dane, gdyby szczepienia te były powszechne, zachorowalność na inwazyjną formę raka szyjki macicy mogłaby zmniejszyć się nawet o 90 procent! 

Szczepionki skierowane są przede wszystkim do dziewczynek i młodych kobiet, od około 9-10 do 25-26 lat – najlepiej, aby szczepienie było wykonane przed inicjacją seksualną. Ich skuteczność jest jednak obserwowalna także u kobiet, które zaszczepiły się w starszym wieku (nawet około 45-55 roku życia). Co istotne, to właśnie przede wszystkim o dziewczynkach mówi się w kontekście tego typu profilaktyki, ale młodych chłopców także można zaszczepić. Jest to możliwe w wieku około 9-15 lat, co im również pozwala ochronić się przed zakażeniem.

Szczepionkę przeciwko HPV podaje się w trzech dawkach domięśniowo. Istnieją dwa rodzaje szczepionek: dwuwalentne (chronią przed dwoma typami HPV – 16 i 8) oraz czterowalentne (profilaktyka przeciwko zakażeniu typami 6, 11, 16 i 18). Co istotne, jeżeli przed zaszczepieniem kobieta rozpoczęła już aktywność seksualną, musi mieć wcześniej wykonaną cytologię – należy przy tym pamiętać, że nawet po podaniu szczepionki, należy wykonywać badanie cytologiczne z tarczy szyjki macicy. Szczepionki chronią tylko przed kilkoma typami HPV, inne z nich również mogą wywołać raka szyjki macicy. Jeśli zaś chodzi o przeciwwskazania do szczepienia, jest to m.in. ciąża, gorączka oraz niektóre reakcje alergiczne, co oczywiście należy omówić z lekarzem. To właśnie wywiad ze specjalistą staje się podstawą do prawidłowej kwalifikacji do szczepienia. Patrząc jednak na korzyści, jakie może przynieść, kobiety jak najszybciej powinny skonsultować taką możliwość – możliwość zaszczepienia siebie, ale przede wszystkim także swoich córek.

Przeczytaj także: Ból sromu – sprawdź , co go wywołuje

---

• Majewski, S., Pniewski, T., Goyal-Stec, M., Rola wirusów brodawczaka w rozwoju zmian łagodnych i złośliwych okolicy narządów płciowych,  Zakażenia 6/2005 [dostęp: 12.06.2019] http://server.activeweb.pl/wwwhpv/files/file/zakazenie.pdf

• Olejek, A., HPV jako czynnik etiologiczny raka szyjki macicy, Ginekol Pol. 2008, 79, 126-132 [dostęp: 12.06.2019] https://www.invicta.pl/upload/HPV/ptg%20hpv-1.pdf

• Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące szczepienia przeciwko zakażeniom HPV, Ginekol Pol 2009, 80: 139-146 [dostęp: 12.06.2019] https://journals.viamedica.pl/ginekologia_polska/article/download/46648/33435